Bulletin KNOB

Het bedrijfsterrein als paspoort

Jelle Angillis — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Binnen verschillende academische disciplines die zich op de (historische) bouwpraktijk richten, groeit de aandacht voor aannemers en hun medewerkers. Anders dan binnen de klassieke architectuurhistorische benadering worden hun aandeel en hun zeggenschap steeds vaker voorwerp van onderzoek. Na de Tweede Wereldoorlog werd het werkterrein van de aannemer gaandeweg gekenmerkt door productiviteit, specialisatie en industrialisatie, wat het professionele karakter van deze nijverheidstak grondig wijzigde. Maatschappelijke evoluties en de heersende idee van een allesomvattende welvaartstaat brachten van boven- en van onderaf veranderingen teweeg in deze traditioneel sterk conjunctuurgevoelige sector. In die context rees de diversiteit in de aannemerswereld, waarbij hun profiel en identiteit vandaag echter vaak ongekend blijven. Daarnaast hebben aannemers en hun medewerkers, in tegenstelling tot bijvoorbeeld architecten, doorgaans minder informatief en vaak fragmentair bronnenmateriaal nagelaten.

Dit artikel probeert het potentieel van alternatief bronnenmateriaal aan te tonen door via een analyse van bedrijfsfoto’s het profiel en de identiteit van twee Belgische naoorlogse aannemers te doorgronden. Aannemers Van Coillie uit Oostende (1919-1976) en Van Laere uit Kruibeke (1938-1989) creëerden tijdens hun bestaan twee aanzienlijke fotocollecties, die recent door het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) zijn ontsloten. Hierbij gaat specifiek aandacht uit naar een serie foto’s uit de jaren zestig en zeventig die de hoofdvestigingen van de bedrijven in beeld brengen. Deze bedrijfsterreinen en -gebouwen vormden het hart van de ondernemingen, die via een pragmatische of strategische inrichting hun profiel en identiteit weerspiegelden. In dit artikel worden de geselecteerde foto’s getoetst aan informatie die is ingewonnen uit een serie diepte-interviews met oud-medewerkers, om ze binnen hun specifieke historische context te kaderen.

De analyse beslaat twee onderdelen, waarvan het eerste deel zich richt op het terrein, de bedrijfsarchitectuur en de inplanting. Dit geeft niet enkel informatie prijs over de omvang en de organisatie van de bouwfirma’s, maar ook over de bedrijfsstrategie en het professionele profiel. Via deze factoren probeerden ze bijvoorbeeld een sterke positie te creëren binnen de bouwpraktijk en zo hun naam te bestendigen. Het tweede deel analyseert enkele interieurs van het in 1961 opgetrokken Van Laere-hoofdkantoor. Een gelaagde visuele observatie toont aan hoe deze ruimtes onder meer de interne organisatie en de hiërarchische structuur uitademden en hoe Van Laere zich als bedrijf zowel intern als extern profileerde. De beelden maken eveneens duidelijk hoe er zich een organisatiecultuur en een geheel van waarden en normen ontwikkelden, die de bedrijfsidentiteit vormgaven. De bedrijfsleiding, de interne organisatie en het sociaal en lokaal netwerk waarin de firma’s waren ingebed, hadden bijgevolg een grote invloed op de plaats die ze als individuele actoren binnen de bouwpraktijk innamen. De voornaamste bevinding die uit deze twee benaderingen volgt, is de grote diversiteit die deze naoorlogse bouwactoren kenmerkt. Een kritische en biografische schets op vlak van activiteiten, profiel en identiteit is daarom noodzakelijk als vertrekpunt voor de ontleding van hun positie en de rol binnen de (inter)nationale naoorlogse bouwpraktijk. De analyses tonen hoe het fotomateriaal een rijke bron kan zijn om deze schets op te zetten.

Koninklijke bedkamers in de Republiek

Miara Fraikin — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Dit artikel gaat over de bedkamers van koning-stadhouder Willem III (1650-1702) in zijn residenties in de Republiek. Door de ruimtelijke en functionele ontwikkeling hiervan in een Nederland-Engels perspectief te plaatsen, komt dit artikel tot een nieuwe duiding van deze bedkamers.

De stadhouderlijke residenties werden tot 1689 overwegend gekenmerkt door de Franse opdeling van voorkamer, slaapkamer, kabinet en garderobe. Alleen in de slaapkamer bevond zich een bed. De ruimte werd behalve als slaapkamer, mogelijk ook gebruikt om gasten in te ontvangen. Door nieuwe analyse van de overgeleverde inventarissen wordt duidelijk dat op Het Loo, het Huis te Dieren en het kasteel van Breda niet één maar twee bedkamers in het appartement van de koning-stadhouder aanwezig waren. In alle gevallen dateert deze tweede bedkamer van verbouwingen na de Glorious Revolution van 1689, waarbij Willem III koning van Engeland, Schotland en Ierland werd.

Het in dit artikel uitgevoerde comparatieve onderzoek toont aan hoe, in tegenstelling tot in de Republiek, waar de stadhouderlijke appartementen in de meeste gevallen beschikten over één bedkamer, het Engelse koninklijke appartement vanaf de jaren 1660 consequent werd ingericht met twee bedkamers. Voorbeelden hiervan zijn Whitehall, Winchester en Windsor. Naar Frans voorbeeld introduceerde Karel II van England de great bedchamber voor ceremoniële en representatieve doeleinden. Het ceremoniële gebruik van de bedkamer werd door Karel eveneens vastgelegd in bedkamer-specifieke hofordonnanties. Als koning van Engeland sloot Willem in zijn eigen hofordonnanties aan bij dit ceremonieel. Tevens volgde hij het architecturale schema van zijn oom Karel, door bij de inrichting van zijn koninklijke appartementen op Hampton Court Palace en Kensington Palace een great en een little bedchamber te creëren.

De grote overeenkomsten tussen het kasteel van Breda en de ruimtelijke organisatie van het kasteel van Windsor wijzen op een gedeelde Engelse koninklijke indeling. Naar het voorbeeld van Karel II van Engeland, functioneerde ‘Sijn Majt’ bedcamer’ in Breda als ceremoniële bedkamer van de koning-stadhouder. Voor het Huis te Dieren en Het Loo konden de ruimtes van het Engelse koninklijke appartement niet één op één worden ingepast. De in de inventaris van Het Loo gebruikte differentiatie tussen ‘bedcamer’ en ‘slaepcamer’ doet echter eveneens een opdeling tussen een representatieve bedkamer en private slaapkamer vermoeden. Dit artikel beargumenteert dan ook dat koning-stadhouder Willem III bij de introductie van de twee bedkamers een voorbeeld nam aan zijn Engelse voorganger Karel II. Hoewel oorspronkelijk gebaseerd op het ceremonieel gebruik van de bedkamer aan het Franse hof, presenteerde Willem zich met de introductie van twee bedkamers op het kasteel van Breda, het Huis te Dieren en Het Loo als koning van Engeland.

Paleis Het Loo

Hanneke Ronnes — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Anne-Dirk Renting (samenstelling en redactie)

J.B. van Loghem

Martijn van Beek — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Rudolphine Eggink

The History of the Theory of Structures

Dirk Van de Vijver — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Karl-Eugen Kurrer

Architecten van Hilversum

Maurits van Putten — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Max Cramer, Arie den Dikken, Anton Groot, Annette Koenders, Rob Marx, Ineke Marx-van Daal, Harry van der Voort (red.)

Speculanten en revolutiebouwers

Jos Smit — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Rens Smid

Common Ground

Hannah le Roux — Fri, 15 Sep 2023 00:00:00 +0200

Bespreking van een boek van Nicholas J. Clarke, Roger C. Fisher en M.C. Kuipers (red)