Vormgeven aan ontmoeting
Het architectenechtpaar Henk Thieme en Brita Thieme-Domela Nieuwenhuis
DOI:
https://doi.org/10.48003/knob.122.2023.4.806##submission.downloads##
Samenvatting
Ir. Hendrikus Pieter Thieme (1925-2020) en ir. Brita Thieme-Domela Nieuwenhuis Nijegaard (1929-1995) waren als architectenechtpaar werkzaam vanaf de jaren vijftig tot aan de eeuwwisseling. Vanuit hun bureau in Groningen en de woning in Glimmen maakten ze samen meer dan tweehonderd ontwerpen voor nieuwbouw, verbouw en restauratie. Hun oeuvre wordt langzaam uitgewist; gebouwen worden afgebroken of grondig verbouwd. Dit is kenmerkend voor de omgang met de architectuur uit de Post 65-periode. Dit artikel beschrijft de kwaliteit van het oeuvre van Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten om te voorkomen dat nog meer van hun gebouwen worden aangetast of zelfs verdwijnen. Voor het eerst wordt een deel van dit oeuvre gedocumenteerd. Het onderzoek is gebaseerd op een projectenlijst, literatuur- en archiefonderzoek en gesprekken met de belangrijkste oud-medewerkers en de kinderen van het echtpaar. Er is al veel gepubliceerd over architectuur in Nederland uit de periode 1965-1990, maar de meeste van die publicaties gaan over de Randstad en de daar gevestigde bureaus. Over vrouwelijke architecten uit Noord-Nederland in de Post 65-periode is nòg minder bekend. Met uitzondering van een in 1982 geschreven scriptie, Vrouwen in de (stede)bouw wat doen jullie nou?, is het werk van Brita Thieme-Domela Nieuwenhuis tot dusverre onderbelicht gebleven.
Het eerste deel van het artikel introduceert het echtpaar en het bureau. Vervolgens worden in zes casussen, verdeeld over twee thema’s, enkele van de hoogtepunten in het oeuvre van Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten belicht. Het eerste thema is een gebouwtype, namelijk kantoren. In het werk van het echtpaar is een algemene ontwikkeling te zien in de kantoorarchitectuur in de Post 65-periode. Het tweede thema is een fenomeen dat in deze jaren belangrijker werd: de intensieve samenwerking met andere ontwerpers. Henk en Brita gingen in de jaren zeventig en tachtig meerdere samenwerkingen met collega’s aan. Beschreven wordt welke meerwaarde dit had en wat het opleverde.
Het oeuvre van het architectenechtpaar Henk Thieme en Brita Thieme-Domela Nieuwenhuis heeft een bijzondere kwaliteit, die pas gaat opvallen wanneer er aandacht aan wordt geschonken. Ook de samenwerking van de twee architecten is bijzonder. Zij waren als ontwerpers gelijkwaardig aan elkaar, wat in die tijd niet vanzelfsprekend was. Door hun innige manier van samenwerken is meestal niet meer zichtbaar wie van hen de doorslaggevende ontwerpkeuzes heeft gemaakt. De individuele hand van deze afzonderlijke ontwerpers is versmolten tot één; Henk en Brita waren niet twee architecten, maar één architectenechtpaar.
Referenties
Bond van Nederlandse architekten, Kring Groningen 1984’85, Groningen [1984]. Graag wil ik van harte bedanken de kinderen van Henk en Brita Thieme die ik voor dit onderzoek heb gesproken: Sven Thieme, Arne Thieme en Karen Thieme. Ook dank ik de oud-medewerkers van het bureau Hans Groenewold en Ch’ing Sze Liem hartelijk voor de gesprekken, evenals Johan van der Beek, oud-collega van Henk. Ten slotte wil ik architect Rob Hendriks bedanken; hij bracht mij in contact met de familie Thieme.
W. Havik en H. Meindersma, Geen top zonder berg, Arnhem 1997, 39.
M. Kruidenier, Architect Jan Sterenberg en het wonen in de jaren ’70. Groeikernen en woonmilieus, Rotterdam 2021; B. Colenbrander, Gunnar Daan, architect, Rotterdam 1995; M. Martin en J. Versnel, Abe Bonnema, architect, Rotterdam 1998; R. Hendriks (red.), ‘Een zitkuil voor het dorp. Een toekomst voor de jaren ’70 architectuur van Cor Kalfsbeek’, DAAD Cahier 9 (2016); A. den Boer e.a., BRUUT. Atlas van het brutalisme in Nederland, Zwolle 2023.
E. Smeets-Klokgieters, ‘Hulde aan onze kranige architecte!’ De opkomst van de eerste vrouwelijke architecten van Nederland, Rotterdam 2023; E. van Kessel en M. Kuperus, Vrouwen in de (stede)bouw wat doen jullie nou? Over werk en werkervaringen van vrouwelijke bouwkundig ingenieurs in Nederland, doctoraalscriptie Kunstgeschiedenis VU Amsterdam 1982; C. Edens e.a., Vrouwen in architectuur, Rotterdam 2023; www.a-zine.nl/category/mevrouw-de-architect/ (rubriek Mevr. De Architect in online magazine A.Zine, geraadpleegd 29 mei 2023).
Vriendelijke mededeling kinderen Thieme; J. van der Beek, ‘Aantekeningen gesprek H. Thieme en J. van der Beek’, 5 december 2019; Delftsche studentenalmanak voor het jaar negentienhonderd een en vijftig, Delft 1950, 415, 490.
De volledige achternaam van Brita was Thieme-Domela Nieuwenhuis Nijegaard, maar ze schreef haar naam zelf altijd als B. Thieme-Domela N.N.; vriendelijke mededeling Karen Thieme. Op tekeningen staat haar naam vermeld als B. Thieme-Domela Nieuwenhuis b.i. (tot 1974) of ir. B. Thieme-Domela Nieuwenhuis. De broer van Brita’s grootvader was de bekende predikant en politicus Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919).
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 155.
Vriendelijke mededelingen Karen Thieme; Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 154-155; Delftsche studentenalmanak 1950 (noot 5). De familie Domela Nieuwenhuis Nijegaard kwam oorspronkelijk uit Denemarken en op dat moment woonde directe familie in Denemarken. Waarom Brita in Zweden ging werken en niet in Denemarken is niet bekend.
Vriendelijke mededeling kinderen Thieme; Bouwarchief gemeente Leidschendam-Voorburg, dossiernummers 15120 en 95238, Prins Bernhardlaan 15-73 en 75-133 Leidschendam.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, woonhuis familie Thieme: Nieuwe Kampsteeg 7, Glimmen, ontwerp Henk Thieme en Brita Thieme-Domela Nieuwenhuis, bouwjaar 1964, aannemer Groeneveld uit Glimmen.
Privé-archief familie Thieme, tekeningen en foto’s. Met aannemer Groeneveld uit Glimmen werkten ze regelmatig samen.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 158.
Vriendelijke mededelingen Hans Groenewold en Ch’ing Sze Liem.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 156. Dit was ook om te voorkomen dat ze tegen elkaar uitgespeeld konden worden, zoals ze uit ervaring hadden geleerd.
Gesprek Ch’ing Sze Liem, 22 april 2022.
Privé-archief familie Thieme, tekeningen; vriendelijke mededelingen kinderen Thieme, Hans Groenewold, Ch’ing Sze Liem en Johan van der Beek; Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 156-158.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 159.
Gesprek Karen Thieme, 11 oktober 2021.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 157.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst.
‘Thieme deed het op eigen kracht’, Nieuwsblad van het Noorden, 31 januari 1994, 9.
Vriendelijke mededelingen kinderen Thieme, Ch’ing Sze Liem, Hans Groenewold en Johan van der Beek; Bond 1984 (noot 1), 1; Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 156-158, 189; Groninger Archieven (GA), 1084 Provinciale Groningse Welstandszorg, 1928-1995, inv.nr. 1.3, jaarverslagen.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, Centrale Plattelandsbibliotheek voor de provincie Groningen: Laan Corpus den Hoorn 1 Groningen, ontwerp Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten, aannemer Ned. Aannemingsmaatschappij Den Haag, ontwerpjaar ca. 1963-1964, bouwjaar 1964-1965.
‘Minister Vrolijk opent centrale bibliotheek’, Nieuwsblad van het Noorden, 1 juli 1965, 11; ‘Provinciale Bibliotheek krijgt rijdend magazijn’, Nieuwsblad van het Noorden, 10 februari 1968, 11.
Minister 1965 (noot 24), 11.
H.P. Thieme en B. Thieme-Domela Nieuwenhuis, ‘Bibliotheek te Groningen’, Bouw 19 (1964) 34, 182; GA, 2537, Bouwdossiers dienst RO/EZ (1), 1878-1992, inv.nr. 22688.1, aanvraag op adres Laan Corpus den Hoorn 1, 1962-1987.
P.L. de Vrieze, Moderne bouwkunst in Groningen, Groningen 1969, 8-9; ‘Van Corpus den Hoorn naar Atoomweg. Bibliotheekcentrale wacht met smart op nieuw gebouw’, Nieuwsblad van het Noorden, 9 december 1972, 13; Jaarverslag 1964 Centrale Plattelandsbibliotheek voor de provincie Groningen, Groningen 1964, 5.
Kantoorgebouw Havenschap Delfzijl: Noordersingel 1, Delfzijl, ontwerp Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten, ontwerpjaar ca. 1971-1974, bouwjaar 1974. Privé-archief familie Thieme, projectenlijst.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 157.
Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 156.
W. Havik en A. Blonk, Architectuurgids Provincie Groningen (1900-1994), Bedum 1994, 43; Van Kessel en Kuperus 1982 (noot 4), 156; GA 698 Havenschap Delfzijl 1958-1986, inv.nr. 311 Bouw havenkantoor aan de Noordersingel, notitie Ch.C. van Elderen aan Leden Dagelijks Bestuur Havenschap, 24 april 1973, en correspondentie Ch.C. van Elderen en H.P. Thieme/J.J.C. Groenewold. Het oorspronkelijke plan was om aluminium kozijnen toe te passen, maar vanwege bezuinigingen werden dit houten gebeitste kozijnen.
H. van Dijk (red.), Architectuur in Nederland. Jaarboek 1987/1988, Deventer 1988, 61. Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, Districtsbureau Rijkspolitie Groningen: Schweitzerlaan 1, Groningen, ontwerp Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten, in opdracht van Rijksgebouwendienst (directie Groningen, Friesland, Drenthe), ontwerpjaar 1980, bouwjaar 1987, aannemer BAM, Wijn en Dekker, constructeur adviesbureau voor bouwtechniek bv, J.J.A. Beukema, J.H. Pestman.
Voor de Rijksgebouwendienst ontwierpen ze eerder onder andere een politiebureau in Grijpskerk, een sporthal, directie- en personeelswoningen voor de penitentiaire inrichting in Veenhuizen; privé-archief familie Thieme, projectenlijst.
C. Ligtenberg, ‘Zicht op… Bureau Rijkspolitie’, Nieuwsblad van het Noorden, 27 juli 1992, 7.
GA 1969 Bouwvergunningen gemeente Groningen (3) 1965-1987; inv.nr. 8404, Schweitzerlaan (gemeente Helpman O 807); aan de Rijksgebouwendienst voor respectievelijk een districtsbureau ten behoeve van de Rijkspolitie en voor het vergroten van het bouwplan, 1985-1986, bouwtekeningen 1985 met plaatsingslijst. Vriendelijke mededeling kinderen Thieme en Hans Groenewold.
Van Dijk 1988 (noot 32), 61.
Commissie voor de Welstandszorg van de gemeente Groningen, Voorbeeldplannen voor beeldende welstandszorg, Groningen 1989, 45.
‘Plan 3’82 architecten +ingenieurs’, Nieuwsblad van het Noorden, 29 mei 1982.
M. Barzilay, R. Ferwerda en A. Blom, Predicaat experimentele woningbouw 1968-1980. Verkenning Post 65, Amersfoort 2018. Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, Woonzorgcentrum Nij Ylostins: Ylostinslaan 1, IJlst, ontwerp architecten- en ingenieursbureaus Nijenhuis en Ebbinge, Timmer, Van Manen en Zwart, Henk Thieme, E.B. Haag, in opdracht van Stichting Bejaardenzorg IJlst en omstreken, ontwerp 1969-1972, bouwjaar 1972.
‘Experimentele bejaardenhuisvesting te IJlst, Bouw 26 (1971) 16, 629-631; N. Mens en C. Wagenaar, Architectuur van de ouderenhuisvesting. Bouwen voor wonen en zorg, Rotterdam 2009, 110. Nijenhuis en Ebbinge hadden in de jaren hiervoor al bejaardenwoningen ontworpen, Van Manen en Zwart werkten onder andere in de scholenbouw, Timmer werkte in de woning- en scholenbouw en Thieme had brede ervaring in zowel woning-, scholen- en kantorenbouw.
Experimentele 1971 (noot 40), 629-631; ‘Experimentele woningbouw. Adviescommissie kent aan vier projecten predikaat toe’, Bouw 25 (1970) 36, 137; ‘Woonzorgcentrum IJlst’, Bouw 25 (1970) 35, 1330; M. Barzilay, R. Ferwerda en A. Blom, Experimentele woningbouw in Nederland 1968-1980, Rotterdam 2019, 128; Mens en Wagenaar 2009 (noot 40), 106-108.
M. Kruidenier, Waardestelling Nij Ylostins, ‘wooncentrum voor bejaarden’, Nijmegen 2019, 10; K. Wiekart, ‘Woonwijk voor bejaarden te IJlst’, NRC Handelsblad, 1972. Uit: Kruidenier 2019.
‘Verkoop-aanbesteding’, Nieuwsblad van het Noorden, 21 februari 1973; Barzilay, Ferwerda en Blom 2019 (noot 41), 128. Nijenhuis en Ebbinge ontwierpen enkele jaren later samen wel een ‘dienstencentrum’ in Smilde op basis van dezelfde principes, maar zonder de medewerking van de andere architecten die betrokken waren bij Nij Ylostins.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, Gemeentehuis Haren: Raadhuisplein Haren, ontwerp Harm Nijenhuis en Henk Thieme, coördinator T.G. Pater, tuinarchitect J. Vroom uit Glimmen, binnenhuisarchitect Metz en Co. uit Amsterdam, beeldend kunstenaar B.A. Vels ten Kate uit Haren, aannemersbedrijf Lodewijk Geveke uit Haren, constructeurs Adviesbureau Grabowsky en Poort uit Groningen, ontwerpjaar 1970-1971, bouwjaar 1973-1975, sloop 2011. H. Nijenhuis en H.P. Thieme, ‘Raadhuis te Haren’, Bouw 31 (1976) 21, 380.
‘Nyenhuis en Thieme nieuwe architecten Harener raadhuis’, Nieuwsblad van het Noorden, 16 juli 1969. Enkele jaren eerder was de opdracht voor het ontwerpen van het gemeentehuis in Haren aan de Amsterdamse architect C.W. Schaling (1912-1972) ingetrokken, omdat hij niet het apparaat zou hebben om de opdracht te kunnen afzonden. ‘Ontslag architect van raadhuis in gesloten zitting’, Nieuwsblad van het Noorden, 26 maart 1969.
H. Nijenhuis en H.P. Thieme, ‘Raadhuis te Haren’, Bouw 31 (1976) 21, 380.
Havik en Blonk 1994 (noot 31) 58; Nijenhuis en Thieme, 1976 (noot 44), 380-382; Samenwerkende architekten- en ingenieursbureaus Nijenhuis en partners, Timmer, ir. Thieme b.v. Team voor bouwkundige- en ruimtelijke vormgeving BNA, Raadhuis Haren, Haren s.a.
H.P. Thieme en H, Nijenhuis, ‘Woningen te Steenwijk’, Bouw 32 (1977) 26, 65-67; J.B.R. Dekker, ‘Opinie: Sloopzucht en geldingsdrang in Haren. Noodzaak nieuw raadhuis twijfelachtig’, Dagblad van het Noorden, 5 oktober 2005, 10; J. Schlimbach, ‘Haren kiest plots voor bouw nieuw raadhuis. Gemeente laat jaren geplande verbouwing schieten’, Dagblad van het Noorden, 30 september 2005, 11.
M. de Vletter, De kritiese jaren zeventig. Architectuur en stedenbouw in Nederland 1968-1982/The Critical Seventies. Architecture and Urban Planning in the Netherlands 1968-1982, Rotterdam 2004, 21; S. Vreeling, Groningen kleurt rood. De rol van de Vereniging tot bevordering der bouwkunst in de discussie over de stadsontwikkeling van Groningen, 1883-2012, Groningen 2013, 52-53.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst, Woningen Beijum III: Bekemaheerd en Kremersheerd Groningen, ontwerp Thieme – Thieme-Domela Nieuwenhuis architecten, in opdracht van de gemeente Groningen en ABP, ontwerpjaar 1976, bouwjaar 1980.
Vriendelijke mededeling Hans Groenewold; privé-archief familie Thieme, projectenlijst; GA, 1615, Dienst Ruimtelijke ordening/Economische Zaken: werktekeningen 1860-1990, inv.nrs. 4204, 4205, 4213, 4214, tekeningen Beijum 3.
Privé-archief familie Thieme, projectenlijst. De kenmerkende kapvorm is ook toegepast bij Multifunctioneel Schoolgebouw De Ruitenvelder in Froombosch (ontwerpjaar 1976). De schakeling van de woningen zien we ook in hun ontwerp voor de personeelswoningen aan de ir. Mentropweg in Veenhuizen (ontwerpjaar ca. 1964) en het woningcomplex aan de Jasmijnstraat en Chrysantenstraat in Winsum (Gr.) (ontwerpjaar 1968-1969).
Gepubliceerd
Citeerhulp
Nummer
Sectie
Artikelen
Licentie
Copyright (c) 2023 Sanne Tillema
Dit werk wordt verdeeld onder een Naamsvermelding 4.0 Internationaal licentie.
