De eerste architectenechtparen van Nederland: vrouwen op eigen kracht?

Samenvatting

In de periode tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog voltooiden in Nederland 21 vrouwen hun academische architectenopleiding. Vijf van deze vrouwen trouwden met een architect en voerden samen met hun man een eigen architectenbureau. Deze bureaus profiteerden van de naoorlogse wederopbouw en in de jaren vijftig en zestig van de groeiende vraag naar woningen en utilitaire gebouwen.

Jannie Kammer-Kret, Toki Lammers-Koeleman, Jeanne van Rood-van Rijswijk, Koos Pot-Keegstra en in zekere zin Lotte Stam-Beese wisten zich binnen hun vakgebied te ontplooien en hadden een succesvolle loopbaan. De samenwerkingsmodellen van deze echtparen laten een voor die tijd verrassend geëmancipeerd beeld zien, waarbinnen de vrouwelijke partners zich ruimschoots konden ontwikkelen. Hoewel door een praktijk aan huis vermenging met huishouden en gezin voor de vrouw eerder voor de hand lag, was het soms toch de echtgenoot die aandrong op een gezamenlijke praktijkvoerin aan huis Het respectvolle en gelijkwaardige samenwerkingsmodel laat zien dat de vrouwelijke architecten niet leunden op de naam en faam van hun echtgenoot en zeer wel in staat waren hun eigen loopbaan vorm te geven. In het geval van het echtpaar Pot-Keegstra was er sprake van een zodanige samensmelting van het werk dat persoonlijke toeschrijving van ontwerpen niet mogelijk bleek.

In het werk van deze vrouwelijke architecten vinden we vooral het gedachtegoed van het Nieuwe Bouwen terug door de toepassing van een functionalistisch georiënteerde en sobere vormentaal, wars van overbodige decoratie. Dat hun partners er dezelfde architectuuropvattingen op nahielden was niet verrassend, mede gezien de vakkringen waarin zij vaak samen verkeerden. Dit droeg ongetwijfeld bij aan hun wederzijdse inspiratie en mogelijk ook aan beïnvloeding van elkaars werk.

Het oeuvre van de vrouwelijke architecten laat een verrassend gevarieerd palet zien. Zij speelden in op de tijdgeest en de soms moeilijke economische omstandigheden door nieuwe typen woningen, bouwmaterialen en -technieken toe te passen, gebouwen te ontwerpen voor nieuwe bewonersgroepen of door zich te verdiepen in de nieuwste eisen die industriële opdrachtgevers of overheidsinstanties stelden. Utiliteitsbouw behoorde evengoed tot hun orderportefeuille als de eerder voor de hand liggende woningbouw. Vooral in de particuliere woningbouw, bejaardencentra en scholen profiteerden zij van hun huishoudelijke inzichten en praktische zin door toepassing van efficiënte plattegronden, moderne inrichting en nieuwe, eenvoudig schoon te houden materialen. Dit zien we ook terug in de voor zichzelf ontworpen woning annex praktijkruimte waar de principes tot in de uiterste vorm konden worden doorgevoerd.