‘Batavische constantie’
De verdediging van Amsterdam in het Rampjaar 1672
DOI:
https://doi.org/10.48003/knob.121.2022.3.757##submission.downloads##
Samenvatting
Based on archival research, this article describes the actions taken by the city government to put Amsterdam into a state of defence during 1672, the so-called Disaster Year. Particular attention is paid to the spatial consequences of these measures. In the spring of 1672, the Dutch Republic was attacked by an alliance between France, England, Cologne and Münster. The French army’s advance was eventually halted on the border of the province of Holland by dint of flooding the polders. In 1673, the tide of the war turned in the Republic’s favour, and hostilities ceased in 1674.
In 1659, Amsterdam had embarked on a series of major urban expansion works between the Leidsegracht canal and the IJ inlet. On 10 June 1672, all city works were halted except those on the fortifications. Priority was given to the restoration of the city wall, which had been weakened by subsidence. Outside the wall, a free field of fire was created, and measures were taken to defend the unfortified IJ shore. The city militia was also reorganized.
From June 1672, a semi-circle of low-lying polders around Amsterdam were flooded by opening sluices and breaching dykes. This was done step by step, in a form of dynamic water management that was constantly adapted to the changing circumstances in order to maximize the defensive potential and to minimize the damage. Waterways were blocked off and defended by armed ships. Six fortifications were built on the higher access roads in the immediate vicinity of the city, often close to one of the inundation openings. These were permanently manned. The city government also arranged for the construction of outposts further away, such as in Uithoorn, which were crucial to maintaining the flooding operations. With the river Vecht acting as the first line of defence – the ‘outer wall’ of Amsterdam as it were – Muiden, Weesp, the Hinderdam and Nieuwersluis were also reinforced with fortifications.
After the recapture of Naarden in 1673, the first steps were taken to return to normality and in 1674-1675 all temporary fortifications were demolished. All defensive structures disappeared from the landscape around Amsterdam. From this point of view, the spatial consequences seem to have been short-lived. However, the 1672 defence concept served as a model for all later defence lines around Amsterdam, the last one being the Stelling van Amsterdam, or Amsterdam Defence Line, in which the capital city functioned as a ‘national redoubt’. In this respect the spatial consequences of the Disaster Year cannot be underestimated.
Referenties
Een uitzondering is het recente boek over Utrecht: R. de Kam, De ommuurde stad. Geschiedenis van een stadsverdediging, Amsterdam 2020. Zie over de ontwikkeling van de legerorganisatie en de militaire logistiek vooral het standaardwerk: O. van Nimwegen, Deser landen crijchsvolck. Het Staatse leger en de militaire revoluties (1588-1688), Amsterdam 2006.
Hierbij is vooral gebruik gemaakt van de resoluties van de belangrijkste bestuurscolleges van de stad: de burgemeesters, de oud-burgemeesters, de thesauriers en de vroedschap. Het eerste fungeerde als dagelijks bestuur, het tweede (gevraagd en ongevraagd) als adviesraad. De thesauriers waren op dagelijkse basis opdrachtgever van de fortificatiewerken; meer overkoepelende besluiten werden ter beoordeling en vaststelling aan de vroedschap voorgelegd. Verder is gebruik gemaakt van beeldmateriaal, deels uit het archief van de thesauriers. Het archief van de stadsfabriek, de uitvoerende organisatie, is grotendeels verloren gegaan. Of er ooit archief is gevormd door particuliere aannemers is niet duidelijk; in elk geval is daar niets van overgeleverd.
Anon., Description de l’hôtel impérial des invalides et du tombeau de l’empereur Napoléon Ier, Parijs 1853; J. Barreau et al., L’oeuvre rélévé de Joseph Parrocel. Peintures murales aux Invalides, Dijon 2005.
Zie over de verbeelding van de Hollandse oorlog ook: T. Schulte, ‘De glorierijke verbeelding van het rampjaar. Adam Frans van der Meulen “en voyage”’, in: E. Kleijn e.a. (red.), Op weerstand gebouwd. Verdedigingslinies als cultureel erfgoed, Zwolle/Zeist 2004, 74-83.
Het Hôtel de Lionne, in 1661 aan de Rue Neuve-des-Petits-Champs (nu Rue des Petits-Champs) gebouwd naar ontwerp van Louis Le Vau, werd in de achttiende eeuw omschreven als ‘famous for its paintings’: T. Nugent, The Grand Tour, deel IV, Londen 1749, 61. Het gebouw werd in 1827 gesloopt, het schilderij van Bakhuizen hangt nu in het Louvre: B. Bakker en E. Schmitz, Het aanzien van Amsterdam. Panorama’s, plattegronden en profielen uit de Gouden Eeuw, Bussum/Amsterdam 2007, 135-136; E.W. Moes, ‘Een geschenk van de stad Amsterdam aan den marquis De Lionne’, Oud-Holland 11 (1893), 30-33. Voor het archiefstuk: Stadsarchief Amsterdam (SAA), 5024, Archief van de Burgemeesters, inv.nr. 2, Resoluties Burgemeesters (1649-1698), fol. 155-155vo (3 november 1665).
Bakhuizen kreeg maar liefst vierhonderd dukaten voor het schilderij: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 89 (13 juli 1666). Het bevindt zich tegenwoordig in de collectie van het Louvre: collections.louvre.fr/en/ ark:/53355/cl010063552 (geraadpleegd 24 mei 2022).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap, inv.nr. 26, Resoluties Vroedschap, fol. 19vo-20 (20 januari 1668).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap, inv.nr. 27, Resoluties Vroedschap, fol. 173vo-174 (7 december 1671).
Op 6 april 1672 had Lodewijk de Republiek de oorlog verklaard. Voor een gedetailleerde analyse van de oorlogvoering op basis van archiefbronnen: J.W. van Sypesteyn en J.P. de Bordes, De verdediging van Nederland in 1672 en 1673, ’s-Gravenhage 1850. Meer toegespitst op de toestand in Amsterdam: A.W. Kroon, Amsterdam in 1672. Historische schets der ‘bange dagen’, Amsterdam 1888. De stadsarcheologen hebben onderzoek gedaan naar de omwalling: R. Jayasena en J. Veerkamp, ‘De Amsterdamse vestingwerken en het Rampjaar 1672’, in: V. van Rossem, G. van Tussenbroek en J. Veerkamp (red.), Amsterdam Monumenten & Archeologie 7, Amsterdam 2008, 91-103; J. Gawronski en J. Veerkamp, De 17de-eeuwse vestingwerken van Amsterdam. Vijf Archeologische Begeleidingen en een IVO op zes locaties langs de vestingwerken van Amsterdam (2008-2015), Amsterdamse Archeologische Rapporten 98 (2017).
C.A. de Bruin en W.H. Schukking, Naarden 1350-1950. De geschiedenis van een Nederlandse Vesting, Leiden 1950, 43-44.
J.E. Abrahamse, Metropolis in the Making. A Planning History of Amsterdam in the Dutch Golden Age, Turnhout 2019, 173-174.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 16 (28 februari 1665).
Matthias Dögen of Døgen (1605-1672) was afkomstig uit Brandenburg en was de auteur van een vestingbouwkundig traktaat: M. Dögen, Architectura militaris moderna, Amsterdam 1647. Hiervan kwamen ook Duits- en Franstalige edities op de markt.
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 5, fol. 179-180 (11 november 1665). Dögen werd in 1666 betaald voor zijn adviezen: SAA, 5024, Archief van de Burgemeesters, inv.nr. 17, Dagelijkse Notulen Burgemeesters, fol. 58 (18 januari 1666). Niet alle defecten werden door Dögen vastgesteld: de Outewalerweg (de huidige Linnaeusstraat) moest in 1667 worden rechtgetrokken, zodat die vanaf de stadswal met geschut kon worden bestreken: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 121-126vo (17 maart 1667). Dat was aan het eind van dat jaar nog niet klaar: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 166vo-168vo (12 december 1667).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 58vo (28 juni 1672). Hierbij werd aangetekend dat dit pad bij gebrek aan zand met zaagsel moest worden aangelegd. Daartoe werd besloten op 10 augustus: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 83 (10 augustus 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 166 (12 december 1667).
In 1667 moest deze bij de Leidsepoort alweer worden verhoogd: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 165 (12 december 1667).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 20vo (17 maart 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 24vo (6 april 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 72vo (15 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 72vo (16 juli 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 70vo-71 (22 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 104 (1 november 1672). Het ging om Otto Jeuriaensz en Dirck de Goyer, twee aannemers die vaker grote grondwerken uitvoerden voor de stad.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 121-126vo (17 maart 1667); SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 25, fol. 205-205vo (19 maart 1667).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 165 (12 december 1667).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 166vo-168vo (12 december 1667).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap, Resoluties, inv.nr. 26, fol. 21 (28 januari 1668).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 10 (5 januari 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 23vo (5 april 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 25 (12 april 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 40vo (10 juni 1672). Op 19 juni moest de voor het metselwerk noodzakelijke strook grond in de gracht ‘met alle macht van volck’ worden weggehaald: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 47 (19 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 50 (21 juni 1672). Op 28 juni kreeg Adriaan Dortsman, architect, opdracht om zoveel werklieden aan te nemen als hij nodig achtte om dit werk onder zijn leiding ten noorden van de Haarlemmerpoort uit te voeren: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 58 (27 juni 1672). In september werd de gracht daar verder uitgediept: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 92 (28 september 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 97vo (18 oktober 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 178-180vo (31 januari 1673); SAA, 5025, Archief van de Vroedschap, inv.nr. 101, Muniment Vroedschap, fol. 144-146vo (31 januari 1673).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 138-139vo (11 maart 1673).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 154 (20 maart 1673).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 40vo (10 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 41-43 (10 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 58 (28 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 61vo (1 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 67-68vo (8 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 41-43 (10 juni 1672). De stenen borstweringen werden aan de binnenkant aangevuld met aarde: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 82 (19 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 47 (19 juni 1672); SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 70vo-71 (22 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 80vo (2 augustus 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 87vo (31 augustus 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 95 (10 oktober 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 100 (20 oktober 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 119vo (5 december 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 122 (31 december 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 81 (2 augustus 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 224 (8 augustus 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 83vo (11 augustus 1672). Het was in december klaar; toen kwam er een wachthuis in: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 120vo (15 december 1672). De kazemat bij de Leidsepoort was door bebouwing niet toegankelijk en moest worden vrijgemaakt: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 58 (28 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 100vo (20 oktober 1672). Op 22 april 1673 kregen de bazen een extra beloning, omdat ze zo hard hadden gewerkt aan de fortificatie: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 143 (22 april 1673).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 18vo (26 februari 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 60vo (29 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 44vo (15 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 94vo (10 oktober 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 104 (28 oktober 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 178-180vo (31 januari 1673).
Zie bijvoorbeeld het traktaat van Samuel Marolois uit 1615 (geciteerd in: E. Taverne, In’t land van belofte: in de nieue stad. Ideaal en werkelijkheid in de stadsuitleg van de Republiek 1580-1680, Maarssen 1978, 71).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 36 (7 april 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 45 (3 mei 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 84 (20 juni 1672); SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 109 (27 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 57 (27 juni 1672).
Een aantal torens werd gepland ten oosten van de Nieuwe Vaart, in de rooilijn, op een stenen onderbouw: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties The saurieren, fol. 47vo (20 november 1665). Ten westen kwam er ook een: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 48vo (4 december 1665); in maart 1666 moest een bestek worden gemaakt: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 3, Resoluties Thesaurieren, fol. 65 (6 maart 1666). Zie over de kruitmakerij ook: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 43 (10 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 44 (15 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 44vo (15 juni 1672); SAA, 5039,
Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 44 (16 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 46 (16 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 46vo (17 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 48 (20 juni 1672). Er kwam nog een extra kruitmolen ‘achter de Jodenkerk’: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 62vo (2 juli 1672). In 1672 werd nog gewerkt aan de kruitmakerij in het glashuis: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 71 (13 juli 1672). De gracht eromheen werd uitgediept: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 72 (14 juli 1672). Ook in bolwerk het Blauwhoofd kwam een kruittoren: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 92 (28 september 1672). Over Wittenburg: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 85 (15 augustus 1672).
Men bekeek of dat in ieder bolwerk of in ieder tweede bolwerk kwam: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 72vo (16 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 69 (11 juli 1672).
Abrahamse 2019 (noot 11), 270-273.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 85 (20 juni 1672). In juli waren de huizen buiten de Leidsepoort nog niet gesloopt; afbraak werd nog even uitgesteld: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 170-171 (16 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 61 (30 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 87 (21 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 149-150 (11 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 40vo (10 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 43vo (14 juni 1672); SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 70vo-71 (22 juni 1672). Ook alle kanonnen van particulieren en de Admiraliteit die opgeslagen lagen op de stadswal moesten weg: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 81vo (6 augustus 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 138-139vo (11 maart 1673).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 83vo (11 augustus 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 68 (13 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 85 (20 juni 1672).
Idem. De Zaagmolenpoort, de Raampoort en de Bullebakssluis volgden op 28 juni: SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 75 (28 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 62 (1 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 123vo (11 januari 1673).
J. Buisman (red. A.F.V. van Engelen), Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen. Deel 4 1575-1675, Franeker 2006 (tweede druk), 713-716.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 54 (24 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap, inv.nr. 101, Muniment Vroedschap, fol. 118vo-119vo (15 juni 1672). Er werden nieuwe sloten gemaakt aan de bomen aan de IJkant: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 45 (16 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 48vo (21 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 120 (13 december 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 116vo (27 december 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 87vo-88 (6 september 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 133-133vo (6 februari 1673); Kroon 1888 (noot 9), 15-16. Zie ook: D. Wolfert, Een ramp voor de Vechtstreek 1672-1673, Hilversum 2022.
AA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 83-84 (29 december 1672).
Bakker en Schmitz 2007 (noot 5), 294 en afb. op 219.
Bakker en Schmitz 2007 (noot 5), 220 en 293.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 84 (29 december 1672).
SAA, 5024, Archief van de Burgemeesters, inv.nr. 20, Dagelijkse Notulen Burgemeesters, fol. 1 (6 februari 1673).
L. Guicciardini, Beschrijvinge van alle de Neder-Landen, Amsterdam 1612, 211 (Oorspronkelijk: Descrittione di tutti i Paesi Bassi, altrimenti detti Germania inferiore, Antwerpen 1567).
Daartoe waren de sluizen bij Halfweg gesloten. De vroedschap ging akkoord met een tijdelijke sluiting onder voorwaarde dat Haarlem zijn sluizen alleen zou openzetten ‘bij nodige schuttinge’, opdat de loop van het water niet tot nadeel van Amsterdam werd ‘gediverteert’: SAA, 5025, Archief van de roedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 49-50 (13 mei 1672).
Van Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), Tweede gedeelte, 87-93 over de inundaties bij Amsterdam.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 104vo (3 november 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 105 (4 november 1672). Deze werden bij de Overtoom en de Watergraafsmeer vervangen door een bruggetje: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 157vo (11 juli 1673).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 94 (23 juni 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 74-74vo (26 juni 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 79 (11 juli 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 110 (27 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 124 (29 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 63vo-64 (4 juli 1672).
SAA, 5075, Archief van de Notarissen, inv.nr. 4077, scan 513.
Kroon 1888 (noot 9), 7.
Van Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), Tweede gedeelte, 72-73.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 150 (11 juli 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 181-182 (22 juli 1672). De doorsnijdingen werden dichtgemaakt; ook het gat in de Diemerdijk bij Jaap Hannes werd met paalwerk en beschoeiing dichtgezet. Dit werk was bestand tegen het zomerwater, maar zou in de winter niet voldoende zijn: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 212 (6 augustus 1672). Dat werd opgelost: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 243 (14 augustus 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 212 (6 augustus 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 279 (3 september 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 279-280 (3 september 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 89 (8 september 1672). In december ging het gat weer open. De Sloterpolder begon opnieuw onder water te lopen. Het polderbestuur moest het gat zelf dichten, maar kreeg materiaal van de stad: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 119vo (5 december 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 93vo (4 oktober 1672).
Idem.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 52 (23 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 97 (24 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 57 (27 juni 1672). Voor de lokalisering: S. Fytama, Christelijke en Stigtelijke Rym-oeffeningen, Amsterdam 1684, 181.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 57vo (27 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 58vo (28 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 61 (30 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 63 (4 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 69 (9 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 70 (12 juli 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 81 (18 juli 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 207 (5 augustus 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 69vo (20 juni 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 81vo (6 augustus 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 81vo (5 augustus 1672); SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 87vo (5 augustus 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 230 (9 augustus 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 90 (23 september 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 230 (9 augustus 1672).
SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 120 (19 januari 1673).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 84 (20 juni 1672). De dag daarop werd bekeken of in de stad dammen moesten worden geslagen om de nieuwe vergroting te beschermen tegen hoogwater: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 87-88 (21 juni 1672). In sommige inundatiegaten werden schuiten gelegd om paard-en-wagens te laten passeren: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 49 (21 juni 1672). Voor de toeschrijving aan Du Mont: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 185 (26 juli 1672). In oktober overwoog men de kosten te declareren bij de Staten: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 97 (15 oktober 1672). In 1675 werd ƒ 51.079, 16, 0 in rekening gebracht bij de ontvanger-generaal, mr. Marten Paeuw, voor fortificatiewerken: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 6, Resoluties Thesaurieren, fol. 44-44vo (9 april 1675). In november werd stadsingenieur Jacob Bosch naar Ouderkerk gestuurd om daar een schans aan te leggen: SAA, 5023, Archief van de Burgemeesters: Groot Memoriaal, inv.nr. 6, fol. 106vo (5 november 1672).
Over deze schansen: M. Hameleers en E. Schmitz, ‘Zeven kaarten van Cornelis Koel van militaire versterkingen buiten Amsterdam (1674)’, Jaarboek Amstelodamum 86 (1994), 91-106.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 224 (8 augustus 1672). Hier zaten nog juridische adders onder het gras: sommige huizen dateerden van voor 1613 en waren dus legaal gebouwd: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 83vo (11 augustus 1672). De bouwmaterialen werden opgeslagen en getaxeerd ten behoeve van de schadevergoeding: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 84 (11 augustus 1672). Som mige eigenaren die konden aantonen dat hun gebouw van voor 1613 was, kregen schadevergoeding: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 6, Resoluties Thesaurieren, fol. 95 (21 januari 1677).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 61 (11 juni 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 185 (26 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 86vo (25 augustus 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 87 (31 augustus 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 90 (13 september 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 90vo (22 september 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 72vo (15 juli 1672). Bij de Diemermeerbrug werd een wachthuis voor honderd soldaten gebouwd: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 73 (17 juli 1672). Daar werden ook rustbanken in gebouwd: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 75vo (20 juli 1672). Op 4 augustus begon men met de kruitkasten aan de schansen: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 81vo (4 augustus 1672).
SAA, 5024, Archief van de Burgemeesters, inv.nr. 20, Dagelijkse Notulen Burgemeesters, fol. 1 (6 februari 1673). Kort daarop moesten de schansen aan de Amsteldijk en de ringdijk van de Watergraafsmeer opnieuw worden opgemaakt, omdat ze kennelijk verzakt waren: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 151vo (2 juni 1673). Dat gold ook voor de Haarlemmerpoort: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 152vo (6 juni 1673).
Hameleers en Schmitz 1994 (noot 125), 95-96.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 223 (8 augustus 1672); SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 237 (12 augustus 1672).
Hameleers en Schmitz 1994 (noot 125), 96.
Van Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), Tweede gedeelte, 73-74; de Voetangel lag op de plek waar de Bullewijk, de Waver en de Holendrecht bij elkaar kwamen.
Van Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), Tweede gedeelte, 72-73.
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 130 (1 juli 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 87vo-88 (6 september 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 133-133vo (6 februari 1673); Kroon 1888 (noot 9), 15-16. Zie ook: Wolfert 2022 (noot 81).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 52 (23 juni 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 70 (12 juli 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 78vo (25 juli 1672); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 98vo (20 oktober 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 328 (10 oktober 1672).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 246 (9 oktober 1673).
Zie over de financiering van de Diemerzeedijk: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 247 (9 oktober 1673).
Over de schans bij Jaap Hannes: SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 199 (19 juni 1674). Over de andere schansen: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 30, fol. 57 (25 juni 1674).
Hameleers en Schmitz 1994 (noot 125), 99-101.
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 200 (22 juni 1674); SAA 5039-6 (Resoluties Thesaurieren), fol. 14 (12 november 1674).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 292 (4 december 1673). Op 22 juli 1672 was de zaagmolenaars ten westen van de stad toegezegd dat de Bullebaksluis en de Zaagmolenpoort zo snel als de situatie het toeliet weer zouden worden geopend: SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 28, fol. 183 (22 juli 1672).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 198vo (14 juni 1674).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 6, Resoluties Thesaurieren, fol. 26vo-28vo (28 januari 1675).
SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 149 (30 mei 1673); SAA, 5039, Archief van de Thesaurieren Ordinaris, inv.nr. 5, Resoluties Thesaurieren, fol. 151vo (2 juni 1673).
SAA, 5025, Archief van de Vroedschap: Resoluties, inv.nr. 29, fol. 211 (11 september 1673).
Joep van Hoof, ‘Een harnas voor de hoofdstad. De Stelling van Amsterdam in militair-historisch perspectief’, in: P. Vesters (red.), De Stelling van Amsterdam. Harnas voor de hoofdstad, Utrecht 2003, 66-111, hier: 68-69.
Zie hierover: S. de Bruijn en W. Klinkert, ‘Het politieke decor van de Stelling van Amsterdam’, in: Vesters 2003 (noot 150) 24-65, hier: 48-49.
Zie over de dominantie van Amsterdam: A.D. Brand, De wortels van de Randstad. Overheidsinvloed en stedelijke hiërarchie in het westen van Nederland tussen de dertiende en de twintigste eeuw (diss.),
Delft 2012; R.J. Rutte en J.E. Abrahamse (red.), Atlas van de verstedelijking in Nederland. Duizend jaar ruimtelijke ontwikkeling, Bussum 2014, 186-209.
Johan de Witt, raadpensionaris, aan Hiëronymus van Beverningh, gedeputeerde te velde, 9 juni 1672, geciteerd in Van Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), 83-84.
J.E. Abrahamse en M. Kosian, ‘“Als uit- en inlandsch schuim gereet stont in te spatten”. De verdediging van Amsterdam van de middeleeuwen tot de Koude Oorlog’, Historisch Tijdschrift
Holland 45 (2013) no. 2, 53-64, 94-95.
Sypesteyn en De Bordes 1850 (noot 9), V-X.
Gepubliceerd
Citeerhulp
Nummer
Sectie
Artikelen
Licentie
Copyright (c) 2022 Jaap Evert Abrahamse, Erik Schmitz
Dit werk wordt verdeeld onder een Naamsvermelding 4.0 Internationaal licentie.
