Veranderende idealen

Post 65-wijken in Capelle aan den IJssel

Samenvatting

In dit artikel figureert Capelle aan den IJssel als casestudy om de veranderingen in de architectuur en stedenbouw in de Post-65 periode te beschrijven. In die periode (1965-1990) maakte het oorspronkelijke dijkdorp Capelle, dat grenst aan Rotterdam, een grote groei door en werden twee geheel nieuwe wijken gerealiseerd: Oostgaarde en Schollevaar. Centraal staan de vragen welke maatschappelijke tendensen en ideeën aan de veranderingen ten grondslag lagen en welke fasen hierin te onderkennen zijn.
De eerste fase stond in het teken van een economische groei en het kwantitatieve denken, wat in de laatste fase van de wederopbouw resulteerde in grootschalige wijken met veel hoogbouw en repetitie van steeds dezelfde eenheden. Groeiende onvrede met de resultaten daarvan leidde in toenemende mate tot het besef dat dit een doodlopende weg was. Bovendien was er weinig aandacht voor de eengezinswoning, en juist dát deel van de woningvoorraad was – ook in de Rotterdamse agglomeratie – zeer gewild.
Dat leidde in de volgende fase echter nog niet onmiddellijk tot een doorbraak van kleinschalige architectuur en stedenbouw. Onder invloed van Team X en de Nederlandse tak ervan rond het tijdschrift Forum werden zelfs megastructuren voorgesteld – het bekendste Nederlandse voorbeeld is het Pampusproject van Van den Broek en Bakema. Ook de auto werd aanvankelijk niet in de ban gedaan. De stedenbouwkundige Tjakko Hazewinkel stelde een dergelijk grootschalige structuur voor Oostgaarde voor.
Kritiek op de grootschaligheid leidde vanaf begin jaren zeventig tot een brede interesse in ecologie, natuurlijkheid en architectonische experimenten op sociologische basis. Na het vertrek van Hazewinkel werd ook in Capelle een nieuwe koers ingeslagen. In de nieuwe woonwijken Oostgaarde en Schollevaar maakten rechtlijnigheid en herhaling plaats voor avontuurlijke verkavelingspatronen en wegenstructuren met woonerven; hoogbouw werd afgezworen en vervangen door eengezinswoningen en gestapelde laagbouw. Speelsheid en fantasie kregen alle ruimte. De invoering van vlekkenplannen, waardoor architecten veel meer vrijheid kregen, maakte dit ook mogelijk.
Door de stijgende hypotheekrente en de crisis liep begin jaren tachtig de vraag naar vrijesectorwoningen terug. Besloten werd om meer woningwetwoningen te bouwen, wat hogere dichtheden veronderstelde. In het oostelijke en laatst gerealiseerde deel van de wijk is die verdichting goed te zien. Qua voorzieningen werd het plan sterk versoberd; aan de haalbaarheid hiervan werd meer en meer getwijfeld. Grilligheid en speelse baksteenarchitectuur – kenmerken van de jaren zeventig – hadden afgedaan. Eenvoudige rationele verkavelingen en een meer zakelijke architectuur kwamen er in de jaren tachtig voor in de plaats.