‘Doing together what can be done together’
The interrupted history of co-housing in the Netherlands
DOI:
https://doi.org/10.48003/knob.122.2023.4.807Downloads
Abstract
Centraal Wonen was a form of co-housing that arose in the Netherlands in the 1970s. It involved several households sharing a variety of communal amenities within the same residential development. The housing complexes were intended to accommodate a diverse group of residents of up to 250 individuals and were usually designed in consultation with the prospective residents. The initiators of Centraal Wonen believed that this type of living arrangement offered a solution to various social issues, including the inferior status of women, increasing loneliness and a housing stock biased in favour of single-family houses and apartments. The alternative to Centraal Wonen were residential developments in which a fine-grained mix of dwellings and communal amenities created the conditions for the spontaneous emergence of a tight-knit community. It is estimated that between 1977 and 1991 over sixty Centraal Wonen projects were built, after which co-housing faded into oblivion.
Centraal Wonen emerged at a hinge point between two eras, and this is reflected in both the concept and its manifestation. The ideological underpinning was perfectly in tune with the emancipatory and socio-critical movements of the early 1970s, whereas the majority of the projects were not built until the more pragmatic1980s. Centraal Wonen included elements of both eras: ‘doing together what can be done together’, but not at the expense of the individual’s independence. The very first project, the Wandelmeent, was exemplary of the small-scale movement whose adherents strove to capture the essence of a recognizable and homely living environment with a varied streetscape. The vast majority of projects were built in the 1980s, by which time the architectural expression was starting to look a bit lacklustre. Moreover, the design of Centraal Wonen projects was based more on architectural trends and the architect’s choices and less on the results of consultation and communality.
The real inventiveness and quality of Centraal Wonen lay not in individual components, such as the consultation process, the design and the floor plan, but in uniting concern for all those components within a single project, guided by a shared vision of how to live.
Although Centraal Wonen proved to be relatively short-lived, communal and alternative forms of living have once again been attracting keen interest in recent years. It seems that the motto ‘do together what can be done together’ resonates in today’s world. The Centraal Wonen projects constitute a valuable source for new communal housing projects and as such should not be forgotten.
References
B. Kesler, Centraal wonen in Nederland. Een onderzoek naar bewonerservaringen en sociaal-ruimtelijke voorwaarden, Wageningen 1991, 415.
Kesler 1991 (noot 1), 425.
K. Somer, Groei, verandering en differentiatie. Architectuur in Nederland 1965-1990, Amersfoort 2020, 9.
M. Provoost, ‘Ontspannen samenleven. Het maatschappelijk ideaal, het kabinet Den Uyl en de groeikernen’, in: M. Provoost (red.), Een onvoltooid project, Rotterdam 2022, 85-100.
J.J.B. Kuipers, De vlucht naar boven. Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig, Zutphen 2023.
Somer 2020 (noot 3), 10.
A. Bleich, Joop den Uyl 1919-1987. Dromer en doordouwer, Amsterdam 2008, 293.
Provoost 2022 (noot 4), 95.
S.U. Barbieri, Architectuur en planning. Nederland 1940-1980, Rotterdam 1983; M. de Vletter, De kritiese jaren zeventig. Architectuur en stedenbouw in Nederland 1968-1982, Rotterdam 2004; J.E. Abrahamse, Opkomst en ontwikkeling van de bloemkoolwijk. Het ontwerp van woonwijken in Nederland en de zoektocht naar identiteit, Amersfoort 2019.
N.J. Habraken, De dragers en de mensen. Het einde van de massawoningbouw, Amsterdam 1961.
Een standaardwerk over de vormgeving van stedenbouw en architectuur uit deze periode bestaat nog niet, maar wel een aantal publicaties die een eerste overzicht geven: N. de Boer en D. Lambert, Woonwijken. Nederlandse stedebouw 1945-1985, Rotterdam 1987; A. Reijndorp, L. Bijlsma en I. Nio, Atlas nieuwe steden. De verstedelijking van groeikernen, Haarlem 2012; M. Barzilay, R. Ferwerda en A. Blom, Experimentele woningbouw in Nederland 1968-1980, Rotterdam 2019; M. Waaldijk, ‘SubUrban Renewal. A Future for Post 65 Aesthetic and Spatial Identity in Suburban Housing Renovation and Densification’, juni 2022 (master thesis TU Delft). De meest recente onderzoeken verschijnen op de website post65.nl/.
J.E. Abrahamse 2019 (noot 9), 14-15.
C.J. Cramwinckel-Weeda, Communes en communebewegingen. Een literatuurstudie, Deventer 1976, 29.
S. Schmid, A History of Collective Living. Forms of Shared Housing, Bazel 2019, 192-194. DOI: https://doi.org/10.1515/9783035618686
L. Kleyn, ‘Wonen zonder wegwijzers’, Trouw, 20 maart 1973, 13.
S. Lee, The Commune Movement during the 1960s and 1970s in Britain, Denmark and the United States, (doctoral thesis, University of Leeds) 2016, 183.
‘Erg democratisch gezin niet goed voor jonge kinderen’, Nieuwsblad van het Noorden, 13 maart 1975, 3.
M. Engelhard, Een samenleving in beweging. Nederland tussen 1976 en 2005 in 200 trends en 100 hotspots, Den Haag: Nationaal Archief, 2016, 436.
Schmid 2019 (noot 14). DOI: https://doi.org/10.1055/a-0882-2752
M.H. Thissen, ‘Centraal Wonen in 1971. Een verslag van waarneming, begeleiding en onderzoek over een jaar uit een aktie proces’, (niet gepubliceerd) 1971a.
C.D. Saal, ‘Centraal Wonen: tweestromenland’, de Architect 10 (1979), 61-62.
‘Centraal wonen. Een autonome ontwikkeling naar een geïntegreerde leefstijl’, 29-31. Rotterdam, HNI, Bouwfonds informatiemap Centraal Wonen, SH B.07.3, 1976.
H. Toet, ‘Centraal Wonen 40 jaar geleden’, Gewoon Anders 32 (2009) 105, 6-7.
De Wandelmeent, ‘De Oprichting’, (geraadpleegd 7 april 2021).
Interview met bewoner Marian Verweij, De Wandelmeent, 1 februari 2021.
D. Fromm en E. de Jong, Cluster Cohousing Revisited, Berkeley/Rotterdam 2019, 41.
Kesler 1991 (noot 1), 261.
Kesler 1991 (noot 1), 30-31. DOI: https://doi.org/10.7767/dnrm.1991.31.4.30
H.D. Baars en H. Grossouw, Ontwerpen met predikaat, 1973-1974, serie A2, ’s-Gravenhage: Ministerie van VRO, 1978.
Kesler 1991 (noot 1), 88.
R. Krabbe en P. Vlug (red.), Centraal Wonen in beeld 1977-1986 deel 1, Rotterdam/Hoogezand: Stichting Huis in Eigen Hand/Landelijke Vereniging Centraal Wonen, 1986, 36.
Krabbe en Vlug 1986 (noot 31).
H. van Velzen, M. van Winsen en B. Schout, Handreiking Borging van Post 65 erfgoed. Consistent beleid voor Post 65 erfgoed met de Omgevingswet, Amersfoort: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2022.
Published
How to Cite
Issue
Section
Articles
License
Copyright (c) 2023 Sanne van Drenth
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.