De herontdekking van de negentiende-eeuwse buitenkleuren van de vesting Naarden

Auteurs

  • Lenneke Willemstein

DOI:

https://doi.org/10.7480/knob.118.2019.2.3851

##submission.downloads##

Samenvatting

In the former fortress town of Naarden, the exterior woodwork of the military buildings from both the seventeenth and nineteenth centuries is still painted in a dark shade of green known as ‘monumentengroen’. The colour plays an important role in the buildings’ appearance. The owner of the fortifications, Stichting Monumenten Bezit (SMB), had doubts about the historical authenticity of this colour because previous colour research had revealed the presence of a lighter shade of green beneath the dark Monumentengroen. Accordingly, in 2018, in advance of a scheduled refurbishment of the exterior paintwork, another chromatic analysis was carried out in collaboration with Josefien Tegelaar of Josefien & Co. The firm investigated the colour finish on three external doors from the period 1872–1879. At the same time, SMB conducted supplementary archival research in the hope of unearthing a record of the earlier colour composition used on external doors and shutters. This article presents the results of the colour analysis and also shows that the colour used in military architecture was carefully considered and predetermined.

Archival research showed that the exterior woodwork of military buildings in the Netherlands was painted in English Red until around 1860, after which the mandated colour changed to dark grey. Interestingly, the dark grey was only used for a very short time: during a major upgrade of the Naarden fortress between 1872 and 1879, the colour of the exterior woodwork changed from dark grey to blue-green. More information about the composition of the blue-green came to light while consulting the archives held by the Information Centre of the National Military Museum. The ‘Algemeene Voorwaarden voor de uitvoering van werken en leveringen voor den dienst der Genie’ (General Conditions for the execution of works and provision of supplies for the Fortifications Department, or AV), contain specifications regarding the construction of Dutch military buildings and provide conclusive evidence as to the prescribed materials and the manner of execution.

The colours red, grey and green discovered during the archival and colour research, were also found in microscopic paint analysis of a paint sample from a watergate in the Oud Molen bastion. The microscopic analysis revealed that the green had been used more generally. It was made up of Prussian or Berlin blue, yellow and an addition such as Spanish green, which gave the green a bluish tinge. This, too, was specified by the AV.

This colour research was conducted for the Naarden fort, but it can in fact be applied to all Dutch forts and fortress towns. As a result of the research results, the SMB decided to reinstate the historical blue-green colour on external doors and shutters of seventeenth- and nineteenth-century military buildings and is currently carrying out a phased change of colour in the fortress.

 

Referenties

S.G. van Ginkel-Meester, ‘Kleuronderzoek Utrechtse Poort Naarden’, Bureau voor bouwhistorie en architectuurgeschiedenis (BBA ), april 2011; S.G. van Ginkel-Meester, ‘Verkennend kleuronderzoek gebouwen Bastion Oranje Naarden’, BBA , maart 2013; S.G. van Ginkel-Meester, ‘Kleuronderzoek Gele Loods Naarden’, BBA , november 2012.

SMB heeft zich om wille van de door haar uit te voeren onderhoudswerkzaamheden aan de buitendeuren en luiken in eerste instantie enkel gericht op het vinden van de historische kleurafwerking van deze bouwdelen. Desondanks worden in de tabellen alle kleuren van de verschillende bouwdelen genoemd.

J. Tegelaar, ‘Naarden Vesting. Een kleuronderzoek naar de oorspronkelijke afwerking van enkele 17de- en 19deeeuwse deuren’, juni 2018 (ongepubliceerd rapport).

J. van der Werf en L. Willemstein, ‘“Gebouw P” te Naarden. Bouwhistorisch onderzoek en waardestelling’, Stichting Monumenten Bezit, mei 2018, 9. static1. squarespace.com/static/5585ad3ae4b0e36e2ad56762/t/5bed75324fa51a83926c6365/1542288761295/Bouwhistorisch+onderzoek+P%27_1.3.pdf (geraadpleegd 3 april 2019).

J.A. de Vries, ‘Drie eeuwen bouwen voor de landsverdediging’, Militaire Spectator (1988) 10, 47.

De Vries 1988 (zie noot 5), 451.

E. Burger en H.H. Jongbloed, ‘Inventaris van het archief van de Chefs van het Wapen der Genie, (1741) 1813-1840 (1857)’, Nationaal Archief (NA), Den Haag (1995), 11, 41.

J. Kamphuis, A. Viersen en E. Vink, ‘Bouwhistorische documentatie en waardebepaling. Vesting Naarden, Promerskazerne’, Rijksgebouwendienst (oktober 1994), 4-5.

Nationaal Militair Museum (NMM): obj.nrs. 00098969 (1872), 00098949 (1879), 00179348 (1893), 88857795 (1899), 00057794 (1906) en 00040707 (1922).

NMM, obj.nr. 00098969 (1872).

NMM, obj.nrs. 00098949 (1879), 00179348 (1893).

NMM, obj.nrs. 88857795 (1899), 00057794 (1906) en 00040707 (1922).

Door Josefien Tegelaar van Josefien & Co is het lichtgrijs vastgesteld op RAL 7038.

Het groen was chromaatgroen dat al dan niet werd gemengd met Spaans groen; NMM, obj.nr. 00098949 (1879), 192.

In een bestek uit 1909 ‘ten behoeve van het onderhoud en herstelwerkzaamheden van de vesting Naarden en de Forten Uitermeer, Hinderdam en de Nieuwersluis’ wordt rechtsreeks verwezen naar deze kleur. In de tabel betreffende het schilderen van het buitenverfwerk staat dat geselecteerde opnieuw te verven gebouwonderdelen ‘met donkergroene verf volgens d355-6° der A.V.’ afgeschilderd dienden te worden. In deze paragraaf staat de specifiek omschreven blauwgroene kleur uit de AV van 1906; NA, 2.13.02, inv.nr. 209, x3 (1909), 11.

NMM, obj.nr. 00057794; d355-6°, 271.

Door Josefien Tegelaar van Josefien & Co is het blauwgroen vastgesteld op RAL 6004.

Noord-Hollands Archief (NHA), 84, inv.nr. 82, Algemeene Verving van ’s Rijks Timmerwerken (1837).

NHA, 84, inv.nr. 82; Algemeene Verving van ’s Rijks Timmerwerken (1837); NA, 2.13.02 inv.nr. 324, Bestek en voorwaarden van eene Algemeene Verving in de Vesting Naarden en op de Forten Uitermeer, Hinderdam en de Nieuwersluis (1844); NHA, 241, inv.nr. 21, Begrooting der kosten Naarden (1851); NA, 2.13.02 inv.nr. 319, Algemeene buitenverving en eenige binnen vervingen Fort Batle (1840).

P. Bot, Vademecum. Historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Alphen aan de Maas 2009, 494.

NHA, 241, inv.nr. 21, Begrooting der kosten der Genie te Naarden (1862).

NHA, 241, inv.nr. 21, Begrooting der kosten wegens het doen eener verving van Werken, onder het beheer der Genie te Naarden (1863); NA, 2.13.45, inv.nr. 3293, Het maken van een fort op en Voordorpschen dijk bij Utrecht (1869); Het maken van een fort op den Ruigenhoekschen dijk bij Utrecht (1869); NA, 2.13.45, inv.nr. 3293, Het inrigten van een gedeelte der Kavallerie-stallen te Den Bosch tot hoofdwachthuis (1868); NA, 2.13.45, inv.nr. 3293, Het inrichten van een gebouw bij de kazerne Valkhof te Nijmegen tot huisvesting van troepen (1867).

In welk jaar deze verandering precies heeft plaats gevonden, is vooralsnog onbekend.

Vereniging Menno van Coehoorn (MvC), obj.nr. 20112, Bestek en voorwaarden (1875), 3.

Tegelaar 2018 (zie noot 3), 12-14.

MvC, obj.nr. 20113, Bestek en voorwaarden (1877), 11.

In de vesting Leiden werd in 1874 al gebruik gemaakt van chromaatgroen; NA, 2.13.45, inv.nr. 3293, Het bouwen van een afzonderingsstal te Leiden (1874).

Tegelaar 2018 (zie noot 3), 15-16.

NMM, obj.nr. 00098969 (1872), d334 chromaatgroen, 186.

M.G. Polman, De kleuren van het nieuwe bouwen tijdens het interbellum in Nederland. Materialisering van een ideaal, proefschrift TU Delft 2011, 150.

Deze keuze is in 2018 gemaakt door de teamleden van SMB. Het is mogelijk dat in de toekomst alsnog de voorkeur wordt gegeven aan het maken van onderscheid tussen de zeventiende- en de negentiende-eeuwse bouwwerken.

Gepubliceerd

2019-06-14

Citeerhulp

Willemstein, L. (2019). De herontdekking van de negentiende-eeuwse buitenkleuren van de vesting Naarden. Bulletin KNOB, 118(2), 32–43. https://doi.org/10.7480/knob.118.2019.2.3851

Nummer

Sectie

Artikelen

##plugins.generic.plaudit.displayName##