‘Kein ästhetisches heil, ausser im alterswert?’: Lessons from the german debate on reconstruction
DOI:
https://doi.org/10.7480/knob.114.2015.2.1002Downloads
Abstract
The cultural heritage institutions in the Netherlands have traditionally taken a dim view of the reconstruction of heritage buildings when most or all of the material substance has been lost. Recent discussions about, for example, the listed status of the reconstructed mill at Burum (destroyed by fire in 2012) or the possible reconstruction of the nineteenth-century attic of Artis’s Ledenlokalen (damaged during World War II) illustrate that the guiding principles of the institutional heritage sector do not seem to meet the actual challenges arising from the quest for reconstruction. There is a need for in-depth investigations and theoretical reflections on this topic, yet these are rare at present in the Netherlands. Hence this article takes a closer look at Germany where – in reaction to an increasing number of reconstruction initiatives, such as the Berlin Palace or the Neumarkt/Frauenkirche in Dresden – some noteworthy research projects have been conducted in recent years. First and foremost is Geschichte der Rekonstruktion – Konstruktion der Geschichte, an extensive study by a group of scholars led by Winfried Nerdinger and Uta Hassler. Based on a large corpus of reconstruction cases from different time periods dating back to the classical age, they concluded that the act of restoring a structure to an earlier, lost state using new materials has a long cultural history. The case-study analysis also revealed that while the motives for reconstruction are quite stable over the centuries, the paradigms and techniques for the preservation of ancient monuments are historically determined.
The publication and exhibition of the research results provoked fierce protests from German heritage professionals who feared that these conclusions might pressurize them to abandon their reserved attitude towards reconstruction. Their line of argumentation mainly followed the guiding principles of the founding fathers of the modern heritage preservation movement, including Alois Riegl and Georg Dehio. The dispute generated an anthology of interesting key texts, but it also demonstrated that clinging to a theoretical framework established over a hundred years ago can blind one to relevant topics for in-depth research within the field of heritage preservation, such as the question of how and to what extent different target groups should be informed about the reconstruction of (parts of) a building. Another promising line of investigation concerns the various heritage values related to the topic of reconstruction – think of traditional values like the beeldwaarde (image) or recently established ones like the belevingswaarde (experience) and nostalgiewaarde (nostalgia) – and their shift in meaning over time.
References
Naar A. Riegl, Der moderne Denkmalkultus. Sein Wesen und seine Entstehung, Wenen/Leipzig 1903, 29: ‘Dieser Anspruch auf Allgemeingültigkeit ist es nun auch, der die Anhänger des Alterswert dahin treibt, erobernd und unduldsam aufzutreten. Es gibt nach ihrer ‘berzeugung kein ästhetisches Heil, außer im Alterswert.’
Brief minister Bussemaker, Ministerie van ocw, aan de Tweede Kamer, d.d. 6 oktober 2014.
Brief van C. van ‘t Veen, rce namens Ministerie van ocw, aan de Monumentenstichting Kollumerland en Nieuw Kruisland, d.d. 10 juli 2014 en de bijlagen besluit en besluitmotivering.
Bijlage Besluitmotivering bij: Van ‘t Veen 2014 (noot 3).
Natura Artis Magistra (red.), Een plein voor Artis of hoe de natuur de leermeesteres van alles is, Amsterdam 2014, 24-37, hier 30. Zie ook: W. Schoonenberg, ‘Verdozing treft Artis Ledenlokalen’, Binnenstad 265 (2014) 4; T. Damen, ‘Nieuwbouw Plantage kreeg nominatie, maar is volgens sommige kenners mislukt’, Het Parool, 13 december 2014, www.parool.nl/parool/nl/4030/AMSTERDAM-OOST/article/detail/3810687/2014/12/13/Nieuwbouw-Plantage-kreeg-nominatie-maar-is-volgens-sommige-kenners-mislukt.dhtml (geraadpleegd 15 december 2014).
Van ‘t Veen 2014 (noot 3).
Zie: W. de Jonge, ‘Oorspronkelijkheid versus reconstructie. Waar ligt de grens?’, in: S. Stroux e.a. (red.), Reco.mo.mo. Hoe echt is namaak, hoe dierbaar het origineel?, Delft 2011, 12-19; P. Meurs en M.-Th. van Thoor (red.), Sanatorium Zonnestraal. Geschiedenis en restauratie van een modern monument, Rotterdam 2010.
De Jonge 2011 (noot 7).
Zie: A. Koenders en A. den Dikken, ‘Het oorspronkelijke concept als leidraad’, in: Stroux 2011 (noot 7), 30-33.
Vernieling: 1945; Frauenkirche, reconstructie 1994-2005, Neumarkt, reconstructie sinds 2002. Zie voor een introductie op het debat en een overzicht over onderzoeksprojecten: Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung (red.), Positionen zum Wiederaufbau verlorener Bauten und Räume (Schriftenreihe Forschungen Heft 143), Berlijn 2010.
Catalogus 4.15 Frauenkirche mit Neumarkt, in: W. Nerdinger (red.), Geschichte der Rekonstruktion – Konstruktion der Geschichte, München [etc.] 2010, 326-328.
Vernieling: 1945; deelreconstructie sinds 2013. Zie voor de stand van zaken: www.berliner-schloss.de (geraadpleegd op 15 december 2014). Zie voor het debat: Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung 2010 (noot 10), 271-276.
Vernieling: 1944; reconstructie: 2003-2005. Zie: Bürgerverein Alte Stadtbibliothek e.V. (red.), Landmarke Alte Stadtbibliothek Frankfurt am Main. Von Bürgern gestiftet, durch Bürger wieder errichtet, Frankfurt/M. 2004.
Vernieling: 1945-1960; reconstructie: 2010-2014. Zie de dossiers op: www.landtag.brandenburg.de/de/aktuelles/landtagsneubau/landtagsneubau:_von_der_entscheidung_bis_zur_umsetzung/396862 (geraadpleegd op 15 december 2014).
Nerdinger 2010 (noot 11).
W. Nerdinger, ‘Zur Einführung. Konstruktion und Rekonstruktion historischer Kontinuität’, in: Nerdinger 2010 (noot 11), 10-14.
Catalogus 1.9 Jugobankan-Gebäude, in: Nerdinger 2010 (noot 11), 206-207.
Nerdinger 2010 (noot 16), 13.
Zie voor een verkenning van vraagstukken en casussen rond reconstructies van modern erfgoed: Stroux 2011 (noot 7).
Zie bijvoorbeeld: Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung 2010 (noot 10); A. Assmann, ‘Rekonstruktion. Die zweite Chance, oder: Architektur aus dem Archiv’, in: Nerdinger 2010 (noot 11), 16-23.
De catalogus, in: Nerdinger 2010 (noot 11), omvat nog twee bijzondere categorieën die visualisaties van reconstructies en herinterpretaties door architecten onderzoeken.
U. Hassler en W. Nerdinger, ‘Vorwort’, in: Nerdinger 2010 (noot 11), 6-7.
Nerdinger 2010 (noot 16), 11.
H. Magirius, ‘Rekonstruktionen in der Denkmalpflege’, in: Nerdinger 2010 (noot 11), 148-155, hier 154.
Magirius 2010 (noot 24), 154.
Assmann 2010 (noot 20), 16.
Nerdinger 2010 (noot 16), 11.
Vereinigung der Landesdenkmalpfleger in der Bundesrepublik Deutschland, Leitbild Denkmalpflege. Zur Standortbestimmung der Denkmalpflege heute, Petersberg 2011, 10.
Van ‘t Veen 2014 (noot 3).
J. Habich, ‘Zur Einführung: Worum es geht’, in: A. von Buttlar e.a. (red.), Denkmalpflege statt Attrappenkult. Gegen die Rekonstruktion von Baudenkmälern – eine Anthologie, Berlijn/Bazel 2011, 12.
Von Buttlar 2011 (noot 30).
A. Riegl, ‘Der moderne Denkmalkultus. Sein Wesen und seine Entstehung (1903)’, herdruk tekstfragment in: von Buttlar 2011 (noot 30), 66.
Zie: M. Falser, ‘“Ausweitung der Kampfzone”. Neue Ansprüche an die Denkmalpflege 1960-1980’, in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 88-97.
G. Dolff-Bonekämper, ‘Denkmalverlust als soziale Konstruktion’, in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 134-146.
Zie: A. von Buttlar, ‘Auf der Suche nach Differenz. Minima Moralia reproduktiver Erinnerungsarchitektur’, in: Von Buttlar (noot 30), 166.
H.-W. Kruft, ‘Rekonstruktion als Restauration? Zum Wiederaufbau zerstörter Architektur (1993)’, herdruk tekstfragment in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 130.
Kruft 2011 (noot 36), 130.
Kruft 2011 (noot 36), 131.
Nerdinger 2010 (noot 16).
Zie bijvoorbeeld: Kruft 2011 (noot 36); Falser 2011 (noot 33), 94; G. Mörsch, ‘Denkmalwerte’, in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 19-24; R. Bentmann, ‘Die Fälscherzunft. Das Bild des Denkmalpflegers (1988)’, herdruk tekstfragment in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 114-119; E. Bacher, ‘Original und Rekonstruktion (1989)’, herdruk tekstfragment in: Von Buttlar 2011 (noot 30), 121-125.
Zie bijvoorbeeld: P. Meurs en M.-Th. van Thoor, Rijksmuseum Amsterdam. Restauratie en transformatie van een nationaal monument, Rotterdam 2013.
Rijksmuseum-App, Tour Gebouw (45 of 90 min.).
B. van Bommel, ‘Het Rietveldpaviljoen bij het Kröller-Müller Museum. Over de voorgenomen reconstructie van 2010’, Praktijkreeks Cultureel Erfgoed, afl. 9, nr. 24, Den Haag 2009.
Zie de verschillende bijdragen in: Stroux 2011 (noot 7).
Voor een brede, internationale verkenning van het begrip zie: D. Lowenthal, ‘Authenticity: Rock of Faith or Quicksand Quagmire?’, Conservation Perspectives, The GCI Newsletter 14.3 (Fall 1999); voor de moeilijkheden die het begrip en uiteenlopende interpretaties voor onderzoek met zich meebrengen, zie bijvoorbeeld: H. Ronnes, ‘Authenticiteit en authenticiteitsbeleving: de presentatie en receptie van museum Paleis Het Loo’, Bulletin knob 109 (2010) 5, 190-199; W. Denslagen, ‘Authenticiteit en spiritualiteit’, Bulletin knob 109 (2010) 4, 135-140.
H.-R. Meier, I. Scheurmann en W. Sonne (red.), Werte. Begründungen der Denkmalpflege in Geschichte und Gegenwart, Berlijn 2013. De publicatie is onderdeel van het onderzoeksproject Denkmal – Werte – Dialog (2009-2012), een samenwerking tussen Bauhaus Universiteit Weimar/prof. dr. Hans-Rudolf Meier, TU Dortmund/prof. dr. Wolfgang Sonne, TU Dresden/dr. Ingrid Scheurmann, Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt Halle/Saale/dr. Ulrike Wendland. Zie: www.uni-weimar.de/projekte/denkmalwerte (geraadpleegd 15 december 2014).
Meier, Scheurmann en Sonne 2013 (noot 46), 10.
W. Sonne, ‘Bildwert’, in: Meier, Scheurmann en Sonne 2013 (noot 46), 61.
Zie bijvoorbeeld de opsomming van hedendaagse waarden binnen het Nederlandse erfgoedveld bij: K. Bosma, ‘Beeldvorming naast identiteit’, in: idem, Het post-Belverderetijdperk. Cultuurhistorisch beleid verankerd in de ruimtelijke ordening en in de ontwerpopgave, Den Haag 2008, 23-32.
M. Halbertsma en M. Kuipers, Het Erfgoeduniversum. Een inleiding in de theorie en praktijk van cultureel erfgoed, Bussum 2014, 73-75.
Halbertsma en Kuipers 2014 (noot 50), 76.
Published
How to Cite
Issue
Section
Articles
License
Copyright (c) 2015 Bulletin KNOB
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.