Van Bouw en Techniek naar de 8 en Opbouw. De twee tijdschriften van ondernemer J. van Creveld

Auteurs

  • Roel Griffioen

DOI:

https://doi.org/10.7480/knob.118.2019.3.3961

Samenvatting

This article focuses on Bouw en Techniek (1930-1931), a trade journal for the building industry and predecessor of the much better known de 8 en Opbouw (1932-1943), the mouthpiece of Nieuwe Bouwen (Dutch Modernism) in the Netherlands. The fact that de 8 en Opbouw had its origins in another journal was no secret; it is the reason why it began immediately with volume three, and why its cover bore the curious announcement ‘included in Bouw en Techniek’ until well into the 1934 volume. But exactly what kind of journal Bouw en Techniek was is difficult to reconstruct because it was not collected by institutions. Based on three single surviving issues and the scanty and fragmentary source material surrounding them, the article sketches a picture of this obscure predecessor of de 8 en Opbouw and of the relation between the two journals. By focusing on the publication history it becomes clear how both journals – in different ways – endeavoured to strike a balance between editorial content and commercial interests. The article also positions Bouw en Techniek within the (wide) array of commercial trade journals in the Netherlands in the early 1930s.

Bouw en Techniek was founded and headed by J. van Creveld, an Amsterdam trader in building supplies. Although Van Creveld had no publishing experience, his father was editor-in-chief and publisher of an important journal for Jewish community in the Netherlands. Bouw en Techniek was not aimed exclusively at architects, aspiring instead to appeal to a broad group of building professionals. It focused on building materials, technical news, tenders and trade fairs. The editorial pages consisted for the most part of second-hand material, such as press releases from the industry and translated summaries of articles from foreign journals. It is notable that while in many journals editorial and commercial content was strictly separated, in Bouw en Techniek advertisements were routinely and explicitly linked to editorial contributions, and vice versa.

After two volumes, Bouw en Techniek was renamed de 8 en Opbouw and the editing fell into the hands of two architectural groups, De 8 (Amsterdam) and Opbouw (Rotterdam). Unlike Bouw en Techniek, de 8 en Opbouw set its sights on a clearly defined readership of ‘progressive’ architects and manifested itself as a modern journal with a distinct editorial orientation. Advertisements disappeared from the cover and the editorial pages were separated from advertising sections. Nevertheless, de 8 en Opbouw, too, depended on advertising revenue for its survival and its low cover price and attractive editorial content were aimed at providing well-paying advertisers with a select readership. The publisher was well aware of the advertisers’ interests, which sometimes resulted in a tense relationship with the editors. This continued to be the case even after de 8 en Opbouw acquired a new publisher – Van Holkema & Warendorf – in 1935.

Referenties

Zie: R. Scholes en S. Latham, ‘The Rise of Periodical Studies’, PMLA 121 (2006) 2, 517-531. Zie verder: R. Scholes en C. Wulfman, Modernism in the Magazines. An Introduction, New Haven 2010.

Bouw en Techniek. Orgaan voor Architecten, Aannemers, Machine- en Metaalwarenfabrikanten, Rijks- en Gemeentediensten, Scheepswerven, Handelaren in Bouwartikelen, IJzerwaren, Machinerieën, enz., Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam, NIBG (Perscollectie) PM 8095.

Voor de correspondentie tussen de redactie en Van Creveld, zie Rotterdam, Het Nieuwe Instituut, archief Merkelbach, MERK.110371745, omslag 54 (Oprichtingsstukken) (hierna HNI MERK.110371745/54). Voor de correspondentie tussen de redactie en uitgeverij Van Holkema & Warendorf, zie MERK.110371745, omslag 60 (Correspondentie: H, 1934-1943) (hierna HNI MERK.110371745/60).

Gezinskaart Creveld, J. [van], Amsterdam, Stadsarchief, Archiefbank, Archief van het Bevolkingsregister: Gezinskaarten: NL-SAA-2117851, https://archief.amsterdam/ (geraadpleegd 10 mei 2019).

Voor de ontstaansgeschiedenis van het Centraal Blad en een biografische schets van Abraham van Creveld Mzn., zie: ‘Ontstaan, Doel en Ervaringen van het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland’, in: Gedenkboek ter Gelegenheid van het 40-jarig Bestaan van het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, Amsterdam 1925, 7-13.

I. van Creveld, De overeenkomst tusschen bouwheer en architect, Amsterdam 1917; I. van Creveld, J. Goudriaan, B.H. Vos en het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting, Praeadviezen van Mr. I. van Creveld, Ir. J. Goudriaan jr. En Mr. B.H. Vos over de vraag: Behooren de huurwetten te worden gehandhaafd, gewijzigd of ingetrokken en moet tot instelling van een woningfonds worden overgegaan?, Haarlem 1922; I. van Creveld, ‘Een belangrijke uitspraak van het Hof te Amsterdam, Bouwkundig Weekblad Architectura 3 september 1927, 325-328. Isidore van Creveld heeft in ieder geval één artikel in Bouw en Techniek geschreven, over ‘het opzet-contract tusschen aannemers’. Zie daarvoor: ‘Tijdschriften’, Algemeen Handelsblad, 15 mei 1930.

J.S. Baars, ‘De “Pénétration Pacifique” der Nederlandsche Joden in de technische vakken gedurende de laatste eeuw’, in: Gedenkboek ter Gelegenheid van het 40-jarig Bestaan van het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, Amsterdam 1925, 36-37.

Over Ten Bosch, zie: M. Roding e.a., ‘Wim ten Bosch en Henri le Grand, “Vriendelijk, genoeglijk en speels”’, Rotterdam s.a., bonas.nl/archiwijzer/archiwijzer.htm (geraadpleegd 13 februari 2019).

‘Waarom dit nieuwe blad?’, Bouw en Techniek 1 (1930) 1, 1.

Bouw en Techniek 1930 (noot 9), 1.

‘Tijdschriften’, Algemeen Handelsblad, 15-5-1930; ‘Tijdschriften’, Algemeen Handelsblad, 8 juli 1931.

O., ‘Elektrotechniek. Beschrijving van de electrische installatie van het nieuwe magazijn “De Bijenkorf” te Rotterdam’, Bouw en Techniek 2 (1931) 7, 66-67; [Van onze verslaggever], ‘De aannemer en zijn werk. De Bijenkorf te Rotterdam’, Bouw en Techniek 2 (1931) 7, 67.

J.S. Baars, ‘Moderne bouwkunst of Mode-bouwkunst?’, Bouw en Techniek 1 (1930) 1, 1-2.

Baars 1930 (noot 13), 2.

B., ‘Vragenrubriek’, Bouw en Techniek 1 (1930) 1, 4.

B. 1930 (noot 15), 4.

Zie voor De Bouwgids: L. Verpoest, ‘De Bouwgids’, in: A. Van Loo e.a. (red.), Repertorium van de architectuur in België van 1830 tot heden, Antwerpen 2003, 171-172.

Advertentie in het Algemeen Handelsblad, 24 september 1931.

Algemeen Handelsblad 1931 (noot 18).

Nieuwsblad van het Noorden, 19 maart 1930.

‘Tijdschriften’, Algemeen Handelsblad, 25 juni 1930.

‘Tijdschriften’, Algemeen Handelsblad, 20 april 1931.

In De Bouwgids wordt het samenballen van advertenties tot katern beschreven en het naast elkaar plaatsen van advertenties en artikelen een ‘Duitsche mode’ genoemd. ‘Tijdschriften’, De Bouwgids 16 (1924) 7-8, 153-164, 157.

‘Autoverkeer’ en ‘Techniek’ zijn een soort thematische paraplutitels, waaronder berichten zijn opgenomen over de autotentoonstelling in de R.A.I. in Amsterdam, de stoomtram en het wegennet. Bouw en Techniek 1 (1930) 1, 6-7.

P. [J.J. Poutsma?], ‘Verwarming. Oliestookinrichtingen’, Bouw en Techniek 1 (1930), 9.

An., ‘De Nederlandsche Jaarbeurs. De Najaars-Beurs te Utrecht. 9-18 September’, Bouw en Techniek 1 (1930) 7, 63.

[Van onze verslaggever] 1931 (noot 12), 67.

L.C.V., ‘Iets over Verven’, Bouw en Techniek 2 (1931) 2, 14; K.A.E., ‘Iets over Parketvloeren’, Bouw en Techniek 2 (1931) 2, 13.

Zie het Wegenbouw-nummer van het Vakblad voor de Bouwbedrijven van 1 december 1930 en het Daken-nummer van 26 oktober 1931.

Redactie, ‘Voorlichting en reclame’, R.K. Bouwblad 3 (1931) 2, 29.

Redactie 1931 (noot 30), 29.

Voor een overzicht van de uitgaven van de uitgeversmaatschappij C. Misset, zie de advertentie ‘Misset’s vakbladen’ in het Gedenkboek ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, Amsterdam 1935.

Zie over Van Mantgem & De Does: H. Oldewarris, Liefde voor de Hollandse bouwkunst. Architectuur en toegepaste kunst bij Uitgeversmaatschappij Kosmos 1923-1960, Rotterdam 2017, 20, 92.

‘Jacob Moorman’, in: H.P. van den Aardweg, J.P.J.C. Hüllstrung (red.), Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Nederlanders en hun werk, Amsterdam 1938, 1042.

Zie omslag Bouwbedrijf 7 (1930) 20.

Advertentie in Vademecum der Bouwvakken 43 (1928) 3, I.

D. Koens, ‘L.S.’, Vademecum der Bouwvakken 43 (1928) 6, 139.

Koens 1928 (noot 37), 139.

R. Ohmann, Selling Culture. Magazines, Markets and Class at the Turn of the Century, Londen 1998; M. Morrisson, The Public Face of Modernism. Little Magazines, Audiences and Reception, 1905-1920, Madison 2000.

5 waardevolle tijdschriften van Van Holkema & Warendorf N.V., Van Holkema & Warendorf N.V. 1935, collectie Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam, RA Bro 1994/31 fol.

Abonneelijst, opgesteld door Van Creveld en opgestuurd naar de redactie, d.d. 21 september 1932 (HNI MERK.110371745/54).

M. Bock, ‘“Nawoord” bij de heruitgave van De 8 en Opbouw’, in: De 8 en Opbouw 1932-1943. Tijdschrift van het Nieuwe Bouwen (volledige heruitgave), Amsterdam 1985-1989, 14-15; B. Rebel, Het Nieuwe Bouwen. Het functionalisme in Nederland, 1918-1945, Utrecht 1983, 132-134.

Bock 1985-1989 (noot 42), 14.

Brief van de redactie aan Van Creveld, d.d. 1 december 1931 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 6 december 1931 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 21 december 1931 (HNI MERK.110371745/54).

Van Creveld 1931 (noot 46).

Briefkaart van Van Loghem aan Merkelbach, d.d. 22 december 1931 (HNI MERK.110371745/54).

Ongedateerde brief en schetsversie van artikel of voordracht tekst [1931], geschreven door Van Loghem en geadresseerd aan Merkelbach (HNI MERK.110371745/54).

Ik spreek simpelweg over ‘de redactie’ zonder die te preciseren of te differentiëren, omdat de samenstelling ervan niet lijkt uit te maken voor de houding die wordt ingenomen met betrekking tot het beleid van de uitgever.

Zie bijvoorbeeld de rondzendbrief van Charles Karsten aan zijn collega’s, d.d. 11 januari 1932, opgenomen in het archief van Ben Merkelbach (HNI MERK.110371745/54).

Gedurende de eerste jaargang (dus jaargang 3 als Bouw en Techniek wordt meegerekend) is de titel die op het omslag wordt gevoerd de 8 Opbouw of Opbouw de 8, afhankelijk van de leesrichting op het omslag.

B. Merkelbach, ‘Wonen’, de 8 en Opbouw 3 (1932) 1, 1-5, 4.

Advertentie in de 8 en Opbouw 3 (1932) 1.

‘Geperst stalen radiatoren’, de 8 en Opbouw 3 (1932) 7, 72.

Voor een indicatie van de inkomsten uit advertenties, zie: brief van Van Holkema & Warendorf N.V., ondertekend door directeur M. Warendorf, aan de redactie, d.d. 15 januari 1935 (HNI MERK.110371745/60).

Zie bijvoorbeeld de brief van Van Creveld aan de redactie gedateerd 22 september 1932 (HNI MERK.110371745/54) en M. Warendorf 1935 (noot 56).

Brief van M. Warendorf aan de redactie, d.d. 22 maart 1937 (HNI MERK.110371745/60).

Brief van de redactie aan M. Warendorf, d.d. 23 maart 1937 (HNI MERK.110371745/60).

Brief van M. Warendorf aan de redactie, d.d. 24 maart 1937 (HNI MERK.110371745/60).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 18 april 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 1 mei 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 26 augustus 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 5 september 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 9 mei 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 13 februari 1933 (HNI MERK.110371745/54). Zie voor context over de professionalisering van het reclamebedrijf in de jaren 1920 en de terugval in advertentieverkoop in de jaren 1930: R.P.M. van Rossum, Van advertentiekruier tot reclameadviesbureau. De ontwikkeling in Nederland, de Verenigde Staten en Duitsland voor de Tweede Wereldoorlog, dissertatie Universiteit van Amsterdam, 2012.

Brief van Van Creveld aan de redactie, d.d. 20 juni 1932 (HNI MERK.110371745/54).

Zie: Conceptovereenkomst Van Holkema & Warendorf en de redactie, ongedateerd (waarschijnlijk juni 1935) (HNI MERK.110371745/60).

Brief van Van Holkema & Warendorf aan de redactie, d.d. 2 november 1936.

E.H. Halbertsma, Volhardt & Waeckt. 100 jaar Van Holkema & Warendorf, Amsterdam 1992, 79, 85.

Bock 1985-1989 (noot 42), 24.

Gepubliceerd

2019-09-24

Citeerhulp

Griffioen, R. (2019). Van Bouw en Techniek naar de 8 en Opbouw. De twee tijdschriften van ondernemer J. van Creveld. Bulletin KNOB, 118(3), 2–16. https://doi.org/10.7480/knob.118.2019.3.3961

Nummer

Sectie

Artikelen

##plugins.generic.plaudit.displayName##