Pacheco en Passage 44

Brussels (post)modernisme als erfgoed van morgen

Samenvatting

In het centrum van Brussel staat aan de Pachecolaan 44 een opmerkelijk gebouwcomplex van zestien bouwlagen (dertien bovengronds en drie ondergronds). Strategisch gelegen aan de Kleine Ring, fungeert het als herkenningspunt voor de buurt. Het gebouw is een blikvanger door het vlechtwerk van betonnen elementen in de gevel. Architect Marcel Lambrichs en zijn team ontwierpen het gebouw in 1964 voor het toenmalige Gemeentekrediet van België (Crédit Communal de Belgique). Pacheco, zoals het complex kortweg werd genoemd, bood meer dan zesduizend vierkante meter kantoorruimte en was tot 2015 de hoofdzetel van de bank. In de plint ter hoogte van de Kruidtuinlaan bevond zich een commerciële galerij met bioscoop, restaurants, winkels en auditorium. Deze ‘Passage 44’ stond in de jaren 1970 bekend als een bruisend cultureel centrum. Vandaag huisvest de toren de Dienst Vreemdelingenzaken, terwijl de plint wordt omgebouwd tot campus van de KU Leuven.

Pacheco en Passage 44 zijn een onmiskenbaar onderdeel van het Brusselse collectieve geheugen en bij uitbreiding van dat van België. Aanleiding hiervoor zijn onder andere de drukbezochte tentoonstellingen en lezingen die het Gemeentekrediet in ‘zijn’ galerij organiseerde. De bank profileerde zich als maatschappelijk geëngageerd bedrijf en beschouwde het bevorderen van kunst en kennis als een van haar kerntaken. Daarnaast is de geschiedenis van het gebouw nauw verbonden met de naoorlogse ontwikkelingen op het gebied van stedenbouw en architectuur in Brussel. Omwille van, onder andere, zijn historische en stedenbouwkundige waarden is de voormalige hoofdzetel van het Gemeentekrediet sinds 2024 ingeschreven in de wettelijke erfgoedinventaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Ondanks de interesse uit de erfgoedhoek komt de casus Pacheco in de bestaande literatuur weinig aan bod. Dit artikel kadert Pacheco en Passage 44 opnieuw in hun architectuurhistorische context en levert zo een bijdrage aan de kennis over het Brusselse naoorlogse erfgoed. Daarbij wordt stilgestaan bij twee sleutelmomenten: de ontwerpfase en opbouw in de jaren zestig en het project voor het personeelsrestaurant door ontwerper Frans L. Van Praet, dat rond de eeuwwisseling werd uitgevoerd. De werken die in deze periodes werden uitgevoerd, vallen respectievelijk onder te brengen onder de noemers ‘modern’ en ‘postmodern’. De integratie van deze tegengestelde ontwerpvisies binnen eenzelfde gebouwencomplex is uniek in de Belgische context.

Naast een blik op het verleden biedt dit artikel een inkijk in de toekomstmogelijkheden voor grootschalige naoorlogse projecten. In het licht van een groeiende interesse voor de moderne beweging en voor jong erfgoed wordt stilgestaan bij theorie, erfgoedbeleid en restauratiepraktijk binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hoewel het jonge erfgoed aan (academische) waardering en juridische bescherming heeft gewonnen, hapert de vertaling van de theoretische erfgoedwaardebepaling naar de restauratiepraktijk. De ontwikkeling van een bredere methodologie op het gebied van value mapping, kan hiervoor een oplossing bieden. Een analyse van de casus Pacheco biedt waardevolle inzichten die de duurzaamheid van toekomstige projecten ten goede komen.