Zandsteen als architectonische expressie. Bouwhistorisch onderzoek in het Koninklijk Paleis

Samenvatting

In de afgelopen jaren (2006-2011) werd het voormalige stadhuis van Amsterdam, dat sinds 1808 in gebruik is als Koninklijk Paleis, gerestaureerd. Tijdens deze restauratiewerkzaamheden is zowel een bouwhistorisch als een kleurhistorisch onderzoek uitgevoerd. Het onderzoek heeft belangrijke informatie over de oorspronkelijke kleurstelling van het interieur opgeleverd, waarbij is komen vast te staan dat zandsteen(kleur) een belangrijke component van de architectonische expressie vormde.

De uitstraling van het huidige interieur van het Koninklijk Paleis wordt thans bepaald door een vroeg negentiende-eeuwse verbouwing en een aantal restauraties in de twintigste eeuw. Hierdoor is vooral op de bel-etage de oorspronkelijke zandsteen (kleur)afwerking vrijwel verdwenen. Op de begane grond is daarentegen de toepassing van zandsteen als onderdeel van de oorspronkelijke afwerking grotendeels behouden gebleven. De nu deels witgeschilderde zandsteen was oorspronkelijk onbeschilderd zoals blijkt uit de afwerking met een zeer fijne frijnslag.

Het onderzoek heeft ook uitgewezen dat de bel-etageruimten zoals de Oudraadzaal, Mozeszaal, Schepenkamer en de voormalige secretarie zijn voorzien van bakstenen gewelven met oorspronkelijk een zandsteenkleurige afwerking. Tevens is geconstateerd dat de in massief zandsteen uitgevoerde gewelven van de galerijen oorspronkelijk ook onbeschilderd waren. Deze oorspronkelijke kleurstelling vormt een contrast met de huidige witte uitstraling van de gewelven op de bel-etage.

In de Rekenkamer is de oorspronkelijke interieurafwerking het best behouden gebleven. Deze ruimte heeft geen overwelving, maar wordt afgedekt door een eikenhouten cassettenplafond. De blond bruine kleurstelling van dit plafond sluit harmonisch aan op de geel grijze zandstenen interieuronderdelen. Opmerkelijk is dat deze lichte kleurstelling van het plafond afwijkt van de overige cassettenplafonds op de bel-etage. Onderzoek wees uit dat de donkerder kleurstelling van de overige cassetteplafonds het gevolg is van een restauratie-interpretatie uit de twintigste eeuw. De primaire blond bruine kleur van de cassettenplafonds vormde oorspronkelijk ook een harmonieus evenwicht met de zandsteen(kleurige) gewelven in de overige bel-etageruimten.

Doordat het stadhuis in het begin van de negentiende eeuw werd verbouwd tot Koninklijk Paleis, gevolgd door een aantal restauraties tijdens de twintigste eeuw, is de oorspronkelijke kleurstelling van het interieur vrijwel verdwenen, waardoor de kennis hierover in de vergetelheid was geraakt.