Carel Breytspraak sr., hofleverancier van Lodewijk Napoleon. De Breytspraak-meubelen uit de collectie van het Koninklijk Paleis Amsterdam

Samenvatting

In 1808 liet koning Lodewijk Napoleon het stadhuis van Amsterdam veranderen in een koninklijk paleis. Naast de benodigde architecturale wijzigingen werden daartoe bij lokale meubelmakers, stoffeerders en andere leveranciers honderden meubelen en andere objecten gekocht. Nog altijd bewaard in het paleis vormt de collectie empire meubelen vandaag de grootste buiten Frankrijk. Tussen 2005-2009 zijn de meubelen gerestaureerd, als onderdeel van de grotere restauratie van het gehele paleis. Dit was een enorme operatie, waaraan honderden restauratoren meewerkten. Een meubelcommissie zag erop toe dat een uniforme kwaliteit en uiterlijk gewaarborgd bleef. Daarbij is door de restauratoren en onderzoekers integraal onderzoek verricht naar de meubelen. Vondsten en bevindingen gedaan tijdens de restauraties zijn genoteerd, aangevuld met onderzoek naar herkomst, makers, gebruik, technieken en materialen. Dit is een unicum in Nederland. De gegevens, vastgelegd in documentatie- en restauratierapporten, bieden nieuwe inzichten in vooral de constructie en productiewijze van Hollandse empire meubelen.

Aan de hand van een aantal leveranties van Carel Breytspraak sr. (1769-1810), de best betaalde meubelmaker van de koning, worden de vondsten geïllustreerd. De 100 stoelen die Breytspraak leverde voor de Grote eetzaal van het paleis zijn een voorbeeld van vroegmoderne massaproductie. Dit is onder meer af te leiden uit de wisselende kwaliteit van het gebruikte hout en de wisselende dikte van zittingregels. De stoelen bleken bovendien de originele koeken te herbergen, die na restauratie hergebruikt zijn. Op één stoel werd de bekleding uit de tijd van Lodewijk teruggevonden. Die stond model voor de huidige bekleding van de stoelen. De stoelen zijn verder een voorbeeld van meubelen gemaakt naar voorbeeld van een Franse decoratieprent, ongetwijfeld geleverd door Lodewijks architecten.

Het cilinderbureau dat Breytspraak vervaardigde voor de slaapkamer van de koning is een van de meest bijzondere stukken uit de collectie en is zeker geen massaproduct. In tegenstelling tot de stoelen is hier de hoge kwaliteit van het mahoniehout opvallend, dat vooral gespiegeld is aangebracht. Ook het beslag is van bijzonder hoge kwaliteit. Het bureau is een voorbeeld van eerdere restauratie- of onderhoudswerkzaamheden. Zo bleken de marmeren dekplaat en het beslag op de onderste deuren niet origineel. Dit is tijdens deze restauratiecampagne hersteld.

Een ander meubelensemble dat te lijden heeft gehad door eerdere werkzaamheden is het corps de bibliothèque. Bijzonder is dat wij van deze boekenkasten, bedoeld voor Lodewijks bibliotheek en topografisch kabinet, het contract tussen Breytspraak en de architect hebben. Dit geeft inzicht in hoe de meubelmaker te werk moest gaan. Interessant is dat Breytspraak de constructie zo diende te maken dat de planken verstelbaar bleven. Er werd uitdrukkelijk gevraagd om de kasten te fineren met mahonie, maar wel zo dat het uiterlijk van massief mahoniehout geïmiteerd werd.

Ten slotte laten een aantal kleinere meubelen, geleverd voor het appartement van de kroonprins (1809) de veelzijdigheid van Breytspraaks atelier zien. Zo leverde hij meerdere gueridons (driepoottafels), opgebouwd uit een ‘wagenwiel’ dat het marmeren blad draagt, een kolom en een plint op leeuwenpoten. De onderdelen zijn vastgezet met een ijzeren stang die aangeschroefd kan worden.